Safsata bir düşünceyi ortaya koyarken ya da anlamaya çalışırken yapılan yanlış çıkarsamadır.
Safsata, geçersiz veya hatalı bir akıl yürütme veya bir argümanın inşasında “safsata” kullanımıdır. Kayıtsız bir argüman gerçekten olduğundan daha iyi görünen bir aldatıcı olabilir. Safsatalar ilk bakışta geçerli ve ikna edici gibi görülebilen fakat yakından bakıldığında kendilerini ele veren sahte argümanlardır.
Saldırılar genellikle “formal” ve “informal” olarak ikiye ayrılır. Resmi bir safsata, önermesel mantık gibi standart bir mantık sistemi içinde özenle ifade edilebilir; çünkü informal bir safsata mantık dışı mantıksal bir biçim dışında yapılan bir hatadan kaynaklanır. Gayri resmi hatalar içeren argümanlar resmi olarak geçerli olabilir, ancak yine de yanıltıcı olabilir.
Safsata Türleri
Biçimsel safsatalar (formal)
Biçimsel safsatalar argümanın yapısından kaynaklanan, teknik olarak geçersiz olan argümanlardır. Argüman biçimsel olarak geçersizdir.[2]
Örnek verecek olursak:
İngilizce konuşuyorum, o halde İngilizim
Argüman içinde gizli öncül olarak “bütün İngilizce konuşanlar İngilizdir” öncülü yer alır ve öncül yanlış olduğu için sonuç teknik olarak yanlıştır. Biçimsel safsatalarda sonuç doğru olsa bile, öncüllerden o sonuç çıkarılamayacak durumdadır.
Bazı insanlar ölümlüdür
Sokrat bir insandır
Sokrat ölümlüdür.
Birinci öncül olan “bazı insanlar ölümlüdür” öncülü yanlıştır, dolayısızla sonuç doğru değildir.
Serbest safsatalar (informal)
Serbest safsatalar kullanılan dildeki belirsizlik, çok anlamlılık, kavramların ve gramerin yanlış kullanılması, bir fikrin veya olayın yanlış ifadesi, yanlış anlama, konu dışına çıkma, batıl itikatlar, inançlar, kulaktan dolma yanlış bilgiler nedenizle ortaya çıkarlar. Doğru bir akıl yürütmede ifadenin açık ve anlaşılır olması gerekir, safsatalar ise herkes tarafından anlaşılır değildir, anlaşılır olsa bile şaşırtma ve kandırma taktikleri kullanılmıştır. 60’dan fazla serbest safsata türü bilinmektedir.
Serbest safsataların çeşitleri, Türkçe karşılıkları, açıklama ve örnekleri Açık Öğretim Yayınları Klasik Mantık kitabı (Prof. Semiha Akıncı), Alev Alatlı email grubu tarafından yayınlanan “Safsata Klavuzu” kitabından ve “1998 yılı içinde ulusal gazetelerimizin yazarlarının köşe yazılarında türkçeyi kullanma becerileri üzerine bir araştırma” başlıklı yüksek lisans tezinden (Mehmet Kurudayıoğlu) yararlanarak derlendi.