Abdullah Bosnevî (âlim ve mutasavvıf)
Abdullah Bosnevî, 1593 yılında Bosna'da doğdu ve 1644 yılında Konya'da vefat etti. Fusûsu’l-hikem şerhiyle tanınan bir âlim ve mutasavvıftı. Ayrıca Rumi ve Galbi olarak ta bilinir. İlk eğitimini Bosna'da aldıktan sonra İstanbul'a gitti ve burada dönemin önde gelen bilginlerinden İslam ilimlerini öğrendi. Tasavvufa olan ilgisiyle Bursa'ya giderek, Bayramiye tarikatının Melâmiye kolunun büyüklerinden Şeyh Hasan Kabaduz'a intisap etti. Hac yolculuğuna çıkan Bosnevî, önce Hicaz'a sonra da Mısır'a gitti ve Arap coğrafyasında Melamiliğin yayılmasına katkıda bulundu.
Mısır ve Hicaz'dan sonra Şam'a yerleşen Bosnevî, Muhyiddin-i Arabi'nin türbesine yakın bir yerde inzivaya çekilerek toplumla ilişkisini azalttı. Daha sonra Konya'ya taşındı ve Sadreddin-i Konevi ile Mevlânâ Celâleddin'in türbelerine yakın bir evde münzevi bir hayat sürdü. Ömrünün son yıllarını Konya'da geçiren Bosnevî, 1644 yılında vefat etti ve mezarı Sadreddin Konevi'nin kabri yanındadır.
Görüşleri
Abdullah Bosnevî, çağının entelektüel mirasını sürdürerek, hadis, fıkıh ve tefsir konularında derinlemesine araştırmalar yaptı. Ancak, onun gerçek çıkışı ve etkisi, tasavvuf alanındaki özgün ve ilham verici çalışmalarında kendini gösterdi. Kur'an bilgilerini tasavvufî düşüncelerle uyumlu hale getirme gayreti, onu diğerlerinden ayıran özelliklerden biriydi. Bosnevî, tasavvuf inançlarının, İslam'ın temel öğretilerine aykırı olmadığını savundu. Ona göre, İslam'ın uygulanması, tasavvuf prensipleriyle bütünleştirilirse, daha etkili ve anlamlı olurdu. İslam'ın sadece dışsal ritüellerle değil, aynı zamanda içsel bir ruhani deneyimle ilgili olduğunu vurguladı.
Bosnevî'ye göre, hakikate ulaşmanın yolu içe dönüşten geçiyordu. Bu içsel dönüşüm, insanı dünyevi arzuların zincirlerinden kurtarır ve gerçek mutluluğa ulaşmasını sağlar. Ona göre, mutluluk, bedenden bağımsız ve ölümsüz olan ruhla ilişkilidir. Ölüm, ruhun bedenden ayrılarak ilahi kaynağa dönüşü olarak kabul edilir. Bosnevî'nin düşünceleri, sadece dini değil, aynı zamanda insanın içsel yolculuğu ve ruhsal gelişimi üzerine derinlemesine düşünmeyi teşvik eder.
Eserleri
Abdullah Bosnevî, çalışkanlığı ve derinlikli bilgisiyle altmıştan fazla esere imza atmış bir alimdir. Hadis, fıkıh ve tefsir gibi önemli İslam alanlarında geniş kapsamlı çalışmalar yapmasının yanı sıra, özellikle tasavvuf sahasında yaptığı önemli çalışmalarla tanınır. Onun en dikkate değer eserlerinden biri, Muhyiddin İbn Arabi'nin Fusûsu’l-hikem adlı eserini tercüme edip, detaylı bir şekilde on iki bölüm halinde şerh etmesidir. Bu çalışması, vahdet-i vücûd düşüncesinin temel kavramlarını açıklığa kavuşturarak, İbn Arabi'nin eserini anlamak isteyenlere kapsamlı bir kaynak sunmuştur. Bosnevî'nin bu eseri, ona "Fusûs'ün açıklayıcısı" unvanını kazandırmış ve özellikle Kâtip Celebi gibi birçok alimin övgüsünü kazanmıştır.
- Tecelliyâtü arâisi’n-nusûs fî manassâti hikemi’l-fusûs. Kısaca Şerh-i Fususu’l Hikem adıyla anılan Muhyiddin İbn Arabi’nin Fususu’l Hikem adlı eserinin Türkçe şerhidir.
- Şerh-i Fusûs. Fususu’l Hikemi ikinci kez Arapça olarak şerhettiği eseridir.
- Kurratü ayni’ş-şühûd ve mir’âtü arâyisi meâni’l-gaybi ve’l-cûd. İbnü’l-Fârız’ın tâiyyesinin şerhidir.
- Kitâbu sırrı’l-hakâyıkı’l-ilmiyye fi beyânil-a’yâni’s-sâbite. Tasavvufun en önemli kavramlarından biri olan A’yân-ı sâbite hakkında çalışmasıdır.
- Kitâbu’l-lübbi’l-lüb fî beyâni’l-ekli ve’ş-şürb. Yemek içmekle ilgili Kur’an’ın ifadelerini yorumlayan bir çalışmadır.
- Kitâbu sırrı’l-feyz ve’l-asr fî tefsiri sûreti’l-asr. Zaman’ın tasavvufi anlamını açıkladığı eseridir.
- Şerh-i cezîre-i mesnevî. Mesnevi’den seçilen 360 beytin şerhidir.