Yanılsama
Bir algı ile algılanan şeyi kaydeden bir cetvel ya da hız ölçüsü gibi güvenilir bir aletin göstergesi arasındaki farka yanılsama denilebilir.
Bir yanılsama hakkında Önceden bilgi sahibi olsak bile algı kusurumuzun değişmemesi onun somut bir gerçek olduğunun göstergesidir. Ayrıca yanılsamalı algının tek gözle değerlendirilmesi halinde ortadan kalkması, algılanan figürlerin normal büyüklüklerinde görülmesi bir başka deyişle yalnızca her iki gözün kullanılarak bakıldığı durumlarda ortaya çıkması, yanılsamaya yol açan nedenin gözün retina tabakasında değil, beyinde olduğuna işaret eder.
Duyu organlarımızda bulunan reseptörler (alıcılar) öylesine yapılaşmışlardır ki, çevreden gelen enerjiyi (uyaranları) çözümleyebilirler, bazı enerji türlerini seçerek onu bir sinir impulsu haline getirebilirler. Sonuçta bu impuls beynin uygun bir alanına giderek görsel, işitsel ve diğer duyularla ilgili imajlar oluşur. Bu imajlar kişinin önceki yaşantılarına ve yorumlamalarına bağlı olarak bir anlam kazanırlar. Kısaca özetlenen bu süreç, algılamadır. Eğer bu algılama çeşitli nedenlerle dış dünyadaki şeyleri olduklarından farklı ve yanlış olarak kavrıyorsa bir yanılsama söz konusudur. Yanılsama en genel anlamda başta tanımlandığı gibidir. Bu tür normal yanılsamalar, ne bireyin sinir sistemindeki bir bozuklukla, ne de bireyin önceki yaşantılarının neden olduğu çarpıtmayla ilgili olup her normal bireyde görülür. Normal yanılsamalarla ilgili bir çok teori olmasına rağmen neden meydana geldikleri tam olarak bilinmemektedir.
<img src="images/stories/remote/yanilsama.jpg 15 210
Patolojik yanılsamalar ise normal yanılsamalardan farklıdırlar. Zehirlenme ve enfeksiyon gibi algılama yollarındaki geçişin uygunluğunu veya beynin kendisine gelen impulslan değerlendirme, bütünleştirme ve çözümleyici işlevlerini bozan hastalıklarda, yine algı mekanizmaları üzerinde olumsuz etki yapan sinir sisteminin kendi hastalıklarında yanılsamalar oluşabilir. Bunlar organik kökenli patolojik yanılsamalardır. Eğer algılama süreci, en son aşamasındaki bireyin önceki yaşantıları ve yorumlamaları tarafından çarpıtılırsa ortaya psikolojik yanılsamalar çıkar. Bu tür yanılsamalarda bireyin önceki yaşantılarına ait düşünce ve istekleri (ki bunlar büyük ölçüde bilinçdışı nitelikte olup farkedilemezler) ve algılama sırasındaki duygu durumu önemli rol oynar. Bireyin kendisini zorlayan beklenti ve korkulan yanılsamah yorumlara bir zemin hazırlarlar. Örneğin çökkün, suçluluk duyguları ve cezalandınlma istekleri içindeki bir kişinin çevresindeki rüzgârın çıkardığı sesleri kendisine kötülük yapmak isteyenlerin sesleri olarak yorumlaması bir yanılsamadır.
Yanılsama bir başka algılama bozukluğu olan halüsinasyon’dan, algılanan bir nesnenin veya durumun gerçekten varolması, fakat yanlış kavranmasıyla ayrılır. Halüsinasyon’da ise ortada algılanan bir nesne veya durum yoktun duyu organları gerçekte yanlış uyarılmıştır.
Erol GÖKA – SBA
Yanılsama
a. 1. Yanlış algılama ve duyu yanılması: “Acaba benim kulağıma gelen sesler bir yanılsama mıydı?” -M. C. Anday. 2. ruh b. Var olan nesne veya canlıyı yanlış, ayrımlı veya değişik olarak algılama, galatıhis, illüzyon: “Abartmadığından, duygusal bir yanılsamanın söz konusu olmadığından emindi.” -E. Bener.
Güncel Türkçe Sözlük
yanılsama İng. illusion
Duyu ergenlerinin aldanması; bir görünüşün gerçek sanılması; bir görünüşü gerçek sandıran duygu ve us yanılması.
BSTS / Eğitim Terimleri Sözlüğü 1974
yanılsama İng. illusion
( Lat. illusio = yanılma, aldanma, kuruntu):1. Duyu yanılması, yanlış algılama. (Sanrı = hallucination’dan ayrılığı; algılanan şeyin gerçekten var olmasıdır.) 2. Yanlış tasarım ve umut; kuruntu. 3. Bize gerçek dünyayı bir süre için de olsa unutturan, sanat yoluyla yaratılmış görüntü. (K. Lange sanatın kökenini insanın yanılsamaya duyduğu gereksinme ile açıklamaya çalışır. “Das Wesen der Kunst”, 1911.)
BSTS / Felsefe Terimleri Sözlüğü 1975
yanılsama İng. illusion
Gözbağlama.
BSTS / Gösterim Sanatları Terimleri Sözlüğü 1983
yanılsama İng. illusion
Var olan bir nesne ya da canlıyı yanlış, ayrımlı ya da değişik olarak algılama.
BSTS / Ruhbilim Terimleri Sözlüğü 1974
yanılsama Alm. lllusion
Göz bağlama.
BSTS / Tiyatro Terimleri Sözlüğü 1966
yanılsama İng. illusion
Algı bozukluğu ya da duyu yanılgılarına bağlı olarak nesne ve durumları olduğundan değişik kavrama.
BSTS / Yöntembilim Terimleri Sözlüğü 1981
TDK Sözlük