Acemi Oğlan. Osmanlıların Rumeli fütuhatı ile elde edilen esirlerden, evvelâ Pençik kanununa göre ve daha sonra imparatorluğun belli bölgelerinde uygulanan devşirme kanunu gereğince, Hıristiyan çocukları arasından toplanarak ordu ve saray hizmetlerine; alınanlara acemi oğlanları denirdi. Kapı kulu ocaklarından yeniçeri, cebeci, topçu, top arabacı ocakları, bostancı ocağı efradı ve kapı kulu süvarileri, hep bu acemiler ile kul oğla denilen kapıkulu halkının çocuklarından oluşurdu.
Acemi teşkilâtı, 1362 ‘deki Pençik kanunu gereğince, harpte elde edilen esirlerden beşle birinin devlet hesabına ordu ve hizmet için alınması suretiyle, meydana gelmiştir. İlk defa alınan esirler, önce birer akçe yevmiye ile, Çardak ile Gelibolu arasında süvari askeri nakli için kullanılan at gemilerinde istihdam edilmişlerdi. Sonraları esir miktarı artınca, bunların askerlikte kullanılmaları uygun görülerek, bazı usûl ve kaideler altında yetiştirilmeleri düşünülmüştür. Bunun üzerine, esirlerin hem Türkçe’yi ve hem de İslâm ve Türk âdet ve usûllerini öğrenmeleri gayesiyle, az bir bedelle ve belli bir zaman için, ilk devirlerde yalnız Anadolu ‘daki Türk köylülerine ve daha sonraları, Rumeli Türklerînce, Rumeli’deki Türk çiftçilerinin hizmetlerine verilmeleri kanun olmuştu. Bu esir ve devşirmeler lüzum ve ihtiyaca göre, 5—7 sene Türk köylüğüne hizmet edip yetiştikten sonra, Anadolu ve Rumeli ağaları vasıtası ile getirtilip, acemi ve bostancı ocaklarına ve içlerinden istidadlıları saray hizmetine aday olmak üzere, Galata sarayı, İbrahim Paşa sarayı ve Edirne sarayına verilirlerdi ; fakat yerleri acemi ocağı idi.
Kapı kulu ocaklarına mahreç olan acemi ocağı, önceleri Gelibolu’da teşkil edilmiş ve İstanbul’un fethinden sonra, ayrıca burada da bir ocak kurularak, Gelibolu ocağı, Anadolu sahili ile Gelibolu arasında hizmet edecek acemilere hasredilmiştir.
Kapı kulu yaya ocaklarındaki acemi her hangi bîr sebeple azalınca, yeniçeri ağasının divan-ı hümayuna arzı üzerine, acemi ocağının eski, yani kıdemli efradından lüzumu kadar acemi, bu ocaklara çıkarılırlar ve buna kapıya çıkma derlerdi. Keza istanbul ve etrafındaki bostancı ocağı efradından eksik olanlar da, İstanbul bostancı başısının ve Edirne bostancı ocağı eksikleri, Edirne bostancı başısının arzları üzerine, acemilerden ikmal edilirdi. Bostancı ocakları acemilerinin kıdemlileri, kapıya çıkma zamanlarında, yeniçeri ocağına verilirlerdi.
Saraya girmek üzere ayrılan acemi oğlanları, yukarıda söylendiği gibi, Edirne sarayı, İstanbul’da Galata sarayı ve at meydanında İbrahim Paşa sarayı dairelerinde tahsil ve terbiye görüp, içlerinden kabiliyetlileri Topkapı sarayı ağasının padişaha arzı üzerine, uygun görüldüğü kadar, saray hizmetine geçerler ve iç halkı denilen saray acemilerinin en aşağı koğuşu olan küçük oda ve büyük oda’ya kayıt olunurlardı. Sonra üst kadro boşaldıkça, bunların kıdemlileri bir yukarı odaya verilmek suretiyle, silsile yürütülürdü. İç halkı’nın hizmet ettikleri odalar, küçük ve büyük odalardan sonra, aşağıdan başlayarak yukarıya doğru, sırası ile şunlardı: seferli, kiler, hazine, has oda koğuşları. Bu dairelerdeki acemilerin miktarı ve hizmetleri belliydi. Has odadaki boşalan bir yere hazinedeki en kıdemli acemilerden biri naklolunur ve hazineye kilerden ve kilere seferliden ve seferli koğuşuna ise, büyük odadan en kıdemli acemiler geçirilirdi. Saray acemileri padişah cüluslarında büyük çıkma ve münasip zamanlarda küçük çıkma denilen müsaade ve odalarına ve derecelerine göre atanmış olan yevmiye ile, kapı kulu süvari bölüklerinin yüksek derecelerinden olan sipah ve silâhdar bölüklerine çıkarılırlardı. Bölüklere çıkmadan, terli sureti ile, silâhdar, çuhadar, has oda bağı
olanlar ve buradan beylerbeyilik ve vezirliğe çıkanlar da vardı. Saray hizmetine aday olarak, Edirne sarayı, Galata sarayı, İbrahim Paşa sarayındaki acemiler, çıkma’larda aşağı bölük veyahut bölükât-ı erbaa ismi verilmiş olan sağ ulûfeciler, sol ulûfeciler, sağ garipler, sol garipler denilen kapı kulu süvari bölüklerine gönderilirdi.
Acemi oğlanları içinde Bosnalı müslümanlardan Potur oğulları denilen devşirme çocukları, hiçbir yere sevkedilmeden, doğrudan doğruya saray hizmetine alınırlardı. Acemilerin Hıristiyan çocuklarından devşirilmeleri kanun iken, ıslahatı kabul eden Boşnaklar, kendi arzuları ile, evlâtlarının saray acemisi olarak kabulünü rica etmişler ve ahlâki sağlamlıklarına ve sadakatlerine binaen, arzularına nail olmuşlardı. Yine Bosna’dan devşirilen Hıristiyan çocuklarından istidadlıları da, doğruca saray namzedi olarak ayrılırlardı; Sokullu Mehmed Paşa bunlardandır. Saraya alınacak acemiler için, XVIII. asrın ilk yarısına kadar, devşirme kanununun tatbik edildiği görülüyor. Fakat acemi ocağı nizamı bozulmuş, yeniçeri ve diğer ocaklara müslümanlar da alınmağa başlamıştı. Bununla beraber, yeniçeri ocağının ılgasına kadar, İstanbul’da acemi ocağı ve acemi ağaları mevcut idi.
İstanbul acemi ocağı acemileri ile bostancı ocakları ve Gelibolu ocağının maaşları, her üç ayda bir defa, kapı kulu ocaklarına maaş dağıtılırken, verilirdi. Saray acemilerinin maaşları olmayıp, senede birkaç defa bahşişleri ve belli vakitlerde elbiseleri vardı.