Periyodik cetvelde dördüncü periyodun I-A grubunda bulunan alkali metaller. Potasyum, bir kimyasal elementtir. Simgesi K (Arapça: al qalija → Latince: kalium) ve atom numarası 19 dur. Potasyum adını izole edildiği Potas olarak da bilinen potasyum karbonattan almıştır. Potasyum yumusak, gümüş-beyaz renkli alkali bir metaldir. Doğada deniz suyunda ve pek çok mineralde diğer elementlere bağlı olarak bulunur. Havada hızla oksitlenir ve suya karşı da çok aktiftir. Potasyumun pek çok açıdan sodyuma kimyasal olarak benzese de yaşayan organizmalarda, özellikle de hayvan hücrelerinde, sodyumdan farklı muamele görür.
Bulunuşu
Çok aktif element olduğundan serbest halde bulunmaz. Arz küresinde % 2,59 oranında bulunur. Yerküresindeki çokluk sırasında oksijen, silis, alüminyum, demir, kalsiyum ve sodyumdan sonra yedincidir. Deniz suyundaki çokluğu milyonda 380 olup klorür, sodyum, magnezyum, sülfür ve kalsiyumdan sonra altıncıdır. En önemli mineralleri silvit (KCl), karnalit (MgCl2KCl) ve polihalittir(2CaSO4.K2SO4. 2H2O).
Özellikleri
Kimyâda sembolü K’dır. Atom ağırlığı 39.0983, atom numarası 19’dur. Erime noktası 63.65°C, kaynama noktası 774°C, yoğunluğu 20°C’de 0.862 g/cm3, erime ısısı 63.65°C’de 14.6 kal/g ve buharlaşma ısısı 496 kal/g’dır.
Potasyum, en aktif elementtir. Havada hemen oksijenle oksit ve peroksit bileşiklerini verir. Potasyum ısıtılsa dahi azot ile reaksiyon vermez. Hidrojenle 200°C’de yavaş, 350-400°C’de hızlı reaksiyon verir.
Potasyum su, hattâ -100°C’de buz ve halojenlerle şiddetli reaksiyon verir. Potasyum amonyakla potasyum amit (KNH2) verir. Potasyum, sodyumdan farklı olarak karbon monoksitle doğrudan reaksiyon vererek karbonil bileşiğini verir.
Potasyum, doymuş hidrokarbonlar dışında aromatik alkol, asit, asetilen gibi birçok organik bileşiklerle reaksiyon verir.
Elde edilişi
Potasyumun elde edilişi zor olduğundan pahalı bir metaldir. Potasyum tuzlarının elektrolizinden, potasyum hidroksidin akkor sıcaklığa kadar demirle ısıtılmasından, eritilmiş potasyum klorürün, karbon elektrotları kullanarak, elektroliz edilmesiyle ve termokimyâsal metodla elde edilir.
Kullanılışı
Potasyum klorür en çok kullanılan potasyum bileşiği olup, gübrelere karıştırılır. Potasyum hidroksitten sıvı sabun yapılır. Potasyum nitrat kibrit imalâtında, karabarut, seramik sırlarının ve iplerinin yapılmasında kullanılır.
Kullanım Alanları
* Potasyum klorür, sülfaj ta kullanılır.
* Potasyum hidroksit endüstride kuvvetli baz olarak kullanılır.
* Potasyum nitrat barut yapımında kullanılır.
* Potasyum karbonat, potas, cam yapımında kullanılır.
* Potasyumla işlenen cam normal camdan daha kuvvetlidir.
* Potasyum buharı manyetikmetrelerde kullanılır.
* NaK, oda sıcaklığında sıvı olan bir sodyum-potasyum alaşımı, ısı iletimi için kullanılır. Ayrıca hava içermeyen kuru çözücü üretiminde kurutucu olarak kullanılır.
* Potasyum bitkilerin büyümesi için toprakta bulunması gereken bir maddedir.
* Potasyum iyonları hayvan hücrelerinde hayati öneme sahiptirler (Na-K pompası).
* Potasyum klorür sofra tuzu -NaCl- yerine veya kalbi durdurmak için kullanılır (kalp ameliyatları veya iğneyle idam).
* Superoksit KO2 taşınabilir oksijen kaynağı veya karbondioksit tutucu olarak kullanılır.
* Potasyum bisülfit gıda katkısı olarak kullanılır.
* Potasyum bromür (KBr)fotografik film ve kabartmalarda kullanılır.
* Potasyum kromat (K2CrO4) havai fişek, patlayıcı, kibrit, deri işlemede renk verici (parlak sarı-kırmızı renk) olarak kullanılır.
* Potasyum florosilikat (K2SiF6) özel cam ve seramik yapımında, ve böcek öldürücü olarak kullanılır.
* Potasyum pirofosfat (K2P207) sabun ve deterjanlarda kullanılır.
* Potasyum sodyum tartarat, Rochelle tuzu, (KNaC4H4O6)kabartma tozu, ilaç ve ayna yapımında kullanılır.
* Potasyum temizlik malzemesi olan sabunda da kullanılır.
* Potasyum balık, tavuk, taze et, birçok sebze ve özellikle meyvelerde bulunur.