Platin grubu metallerinden bir element. Rh sembolüyle gösterilir. Tabiatta, platinle berâber, platinin onda biri nispetinde bulunur. Rodyum, atom numarası 45, atom tartısı 102.91, erime noktası 1966°C, kaynama noktası 4500°C ve yoğunluğu 12.4 g/cm3 olan sert bir metaldir. Elektron düzeni [Kr]4d85S1dir. Bileşiklerinde 2+’dan 8 +’ya kadar değerlikler alabilmekle berâber çok görülen ve kararlı olan 2+ ve 3+ değerlikli bileşikleridir.
Kullanılışı
Bu elementin başlıca kullanımı otomobil sektöründe katalizör dönüştürücüdür, motordan çıkan zehirli gazları daha az zehirli gazlara dönüştürür. Diğer kullanım alanları ise; Platin ve Palladyumun katılaşması ve korozyona karşı dirençli olmaları alanındadır.
- * Düşük elektrik direnci, düşük ve sabit kontak direnci ve yüksek korozyon direnci sebebiyle elektrik kontaklarında kullanılır.
- * Elektrolizle kaplanmış ya da buharlaşmayla elde edilen levha halindeki rodyum son derece sert olduğundan optik aletlerde kullanılır.
- * Bu metalin mücevher yapımında dekor amacıyla kullanımı da mevcuttur, beyaz altına ve platine yansıtıcı bir yüzey kazandırır. Bu da kuyumculukta “rodyum yansıması” olarak bilinir. Saf rodyum takılar, bu metalin yüksek fiyatı, yüksek erime noktası ve şekil verilebilmesi çok zor olması sebebiyle çok nadirdir.
- * Endüstriyel oluşumlarda sıkça kullanılan bir katalizördür (çoğunlukla arabaların katalitik sistemlerinde ve asetik asit üretmek üzere metil alkolün katalitik karbonlaşması için Monsanto süreci için kullanılır.
- * Ürettiği karakteristik X-ray ışınları sebebiyle mamografi sistemlerinde kullanılır.
- * Faber-Castell, Pelikan, Mont-Blanc, Monte Grappa, Pensan, Caran D’ache gibi kaliteli kalem üreticileri tarafından çok dirençli bir metal olması sebebiyle de kullanımı mevcuttur.
Tarihçe
Rodyum, (Yunancada “rhodon”, Türkçede “gül” anlamına gelir) 1803 yılında William Hyde Wollaston tarafından paladyumun keşfinin hemen ardından bulunmuştur. Wollaston bu keşfi İngiltere’de işlenmemiş ve muhtemelen Güney Amerika’dan aldığı platini kullanarak yapmıştır. Onun yöntemi maden cevherini Hidroklorik asit ve Nitrik asit karışımında çözmek ve asidi Sodyum hidroksit (NaOH) ile birlikte nötralize etmektir. Daha sonra amonyum kloroplatinat gibi platini de amonyum klorite ekleyerek çökeltti. Kalan metal kırmızı rodyum(III) klorürdü: Rodyum metali hidrojen gazının azalmasıyla birlikte izole edilir.
Özellikleri
Palladyum, gümüş, platin ve altın gibi metallarle karıştığı için endüstriyel özü çok komplekstir. Platinin içinde erimesi çok zor olan beyaz atil bir metal olarak elde edilir. Bu elementin en önemli kaynağı Güney Afrika,Ural Dağları yakınları ve Kuzey Amerika’dır.Rodyumun en önemli ihracatçısı Güney Afrika’dır (>%80) bunu Rusya takip eder. Dünyada yıllık rodyum üretimi 20 ton civarındadır ve rodyum mineralları çok az bulunur. Bir kaya örneğinde platin grubu elementlerin bulunup bulunmadığını anlamak çok zordur. Bu sebeple rodyum altından 6 kat daha değerlidir. Rodyumun nükleer faaliyetlerde de kullanımı mümkündür. Ortalama olarak 1 tonda 400 gr kullanılır. Yüksek oranda radyoaktif izotoplar içerdiğinden en az 20 yıl (yarısı 2.9 yıl boyunca var olur) güvenli bir alanda tutulup durağan olması sağlanır. Her 2.9 yılda bir izolasyonu %50 oranında azalır. Fizyona uğramış rodyum 5 yıllık izolasyondan sonra 8.1 küri radyasyon içerir. Hangi izotop 1 ci radyasyon yayarsa o sağlık için zararlıdır. 8 yıldan sonra aktifliği 4 ci’ye, 11 yıldan sonra 2.2, 14 yıldan sonra 1.1, 17 yıldan sonra 0.55, 20 yıldan sonra 0.27 ci’ye düşer. 30 yıldan sonra ise 2.702E-4 ci’ye düşer ki bu da sağlık için önemli bir tehdit oluşturmaz. Rodyumdaki radyoaktivitenin bu kadar hızlı düşmesinin sebebi içindeki Rh-102 oranı iyileşmiş rodyumda çok küçük bir miktardır ve metalin geri kalanı açığa çıkan enerjiyi emer. “Rodyumun onsu Ocak 2007 itibariyle 5.350 $, kilosu ise 172.025,7 $’dır.”
Önlemler
Rodyum yüksek derecede zehirli ve kansorejen bir yapıya sahiptir. İnsanın karşısına sıkça çıkan bir madde değildir, fakat insan hayatı için çok tehlikeli olduğu dikkate alınmalıdır. 12.6 mg/kg rodyum klorür (RhCl13) bir insanı öldürür.