İktibas. İktibas, asıl manasında, bir kaba almak, yani bir başkasından bir kor veya ateş almak (Tâhâ suresi, 10.; Neml suresi, 7.; Hadîd suresi, 13. ayetler), dolayısı ile, bilgi (ilim) elde etmeğe çalışmak ve belagat tabiri olarak da, yer göstermeksizin, Kur’an veya hadisten parçalar iktibas etmek demektir. Eğer bil’akis, kaynak
gösterilir ve alınan parçalar nazma se, bu şekle akd denir. Bahis mevzuu olan parça, Kur’an veya hadisten alınmamış da, bir şiirin bir mısraı ise, bu şekle de tazmin denir. İktibas’ta sözlerin asıl manası ya olduğu gibi muhafaza edilir veya degiştiritir. Fakat bu son usulun meşruiyeti hakkında bir çok münakaşalar yapılmıştır. Malikiler genellikle, bunu kabul etmekte, başkaları ise, yalnız şiirde mekruh sayıp, bazı şartlar altında, msl. vaaz, dua ve na’tlarda buna cevaz vermekte idiler Diğer taraftan bazı kimseler de, bu usulü, dürüst bir zihniyet ile yapmak şartıyla, şiirde bile mübah görüyorlardı. Fakat Allaha has tabirleri, her hangi bir mahluka tatbik edecek şekilde, tahrif etmek, yahut şakalar arasında ayetleri kullanmak, kat’i surette, men’edilmistir. Fakat hakikatte, bu türlü telmihler ve iktibaslara, msl. tamamen uygunsuz eserler olan kutub ul-bah (bah-name) ‘ta olduğu gibi, sık-sık, rastlanırdı; ayrıca besmele’nin manzum eserlerde yer alıp almaması meselesi de münakaşa mevzuu olmakta ise de, bunun pratik bir değeri yoktur (İbn Raşîk. al-Umda, Kahire, 1325, II, 250). Fihrist (s 104, 12 )’te. El-Mada’ini’nin Kitab ul-muktabas adlı eseri ile, el-Marzubani (a. 133, 25 ) ‘nin aynı adı taşıyan eserleri zikredilmektedir. Fakat, bu isimlerdeki muktabas tabirinin, yukarıda bahsederken ıstilahi manaya geldiği malum değildir. İhtiyaruddin’in Asas al-iktibas adlı eserinde iktibas tabiri darb-i mesellere, şiirlere ve hatta kısa hikayelere (hikayat) şamildir.
İktibas Ar.
a. (iktiba:sı) esk. 1. Ödünç alma. 2. Ödünç alınan şey: “Batı, o büyük kaynaktan sık sık faydalanır ama iktibaslarını titizce saklar.” –C. Meriç. 3. ed. Alıntı.