Menkıbe, Menkabe (Ar. i.)
Meşhur ve tarihin malı olmuş büyük şahsiyetlerin bazı güzel ve örnek alınacak taraflarını anlatan sözlü hikâyeler veya destanlar.
Menkıbe şu şekilde doğar: Bir cemiyetin kahraman olarak tanıdığı bir şahıs hakkında önce dilden dile dolaşan ve olağanüstü bir nitelik taşıyan hikâye epizotları yayılır. Bu hikâye parçaları gerçekte hiç geçmemiş de olabilir; ya da vuku bulmuş bir olayın halk muhayyilesinin de kattığı bazı ilâvelerle, tasavvuru imkânsız hale gelmiş şekli de olabilir. Böylece, halkın kendi gözünde büyütmek istediği kahramanlar hakkındaki bu tür hikâyeler zamanla birikir ve bunlar günün birinde bir araya getirildiği zaman menkıbe teşekkül etmiş olur.
İşledikleri konular bakımından menkıbeler ikiye ayrılır
- Kahramanlık menkıbeleri,
- Dinî menkıbeler
Menkıbe kahramanları söz konusu hikâyelerdeki davranışlarıyla içinden çıktıkları cemiyete adalet, cesaret, yardım, sevgi, fazilet gibi konularda örnek davranışlar gösterirler. Başlarından bir sürü macera geçer; gerektiği zaman hayata ve ölüme hükmeder, deniz ve dağları süratle aşar, hayvanlara ve tabiat kuvvetlerine galip gelir, hastaları iyileştirebilir, ölüleri diriltebilir, kötü huyları iyiye çevirebilirler. Bu kahramanların gösterdikleri olağanüstü hallere “keramet” denir. Bunlar ancak iman gücüyle kabul edilebilecek olaylar olduğu için, bunlarda bir telkin gayesi de güdülür.
Bir kahraman veya bir tarikat büyüğünün hayatındaki olağanüstü halleri bir araya getiren eserlere ise Menakıbname adı verilir. (bk. Menakıbname Nedir, Özellikleri, Örnekleri