Paragraf
Bir yazının bütünü içinde satır başlariyle ayrılan bölümlere pragraf denir. Bu tarif şekil bakımındandır. Paragrafı, yazının iç yapısına göre tarif etmek daha doğru olur. Yazının iç yapısına göre paragraf, bir yardımcı fikrin anlatıldığı cümle veya cümleler topluluğudur.
Bir ana fikir etrafında toplanan yardımcı fikirlerin hepsini, bir paragraf içinde anlatmak doğru değildir. Bu hem fikirlerin kavranmasını güçleştirir, hem de okuyucuya usanç verir. Şekil bakımından bir yazının paragraflara bölünmesi, okuyucunun dikkatini tazeler anlayışını kolaylaştırır.
Her paragtafta bir ana cümle vardır. Bu cümle doğrudan doğruya yardımcı fikri taşır. Paragrafın öteki cümleleri, ana cümledeki fikri açıklamak için sıralanırlar.
Tek cümleli paragraflar olduğu gibi daha fazla cümleli paragraflar da vardır. Pragrafın uzunluğu ya da kısalığı, içindeki yardımcı fikrin önemine, tartışmayı gerektiren bir karakter taşıyıp taşımamasına göre değişir. Eğer tartışmayı gerektiren bir yardımcı fikirse, onu belirtecek, açıklıyacak olan cümlelerin sayısı artar ve paragraf uzar.
Bir yazıda kısa paragrafları kısaların, uzun paragrafları da uzunların arkasına sıralamak doğru değildir.
Makale, fıkra, sohbet, söylev, hâtıra v.b. gibi kısa boyutlu yazılarda bir giriş, birkaç tane gelişme, bir de sonuç paragrafı bulunur. Bunlardan başka bazı yazılarda başlangıç ve geçit paragrafları vardır.
Başlangıç paragrafı, konu ile ilgili olmamakla beraber, onun açıklayıcı karakterde bir hazırlık bölümüdür. Fakat hiçbir zaman yazının ilk paragrafı demek değildir. Geçiş paragrafı, başlangıç ve giriş paragrafları arasında bir köprü vazifesi görür. Yani bir bağlantı teşkil eder. Bu da yazının esasına ait bir paragraf değildir. Başlangıç ve geçiş paragrafları daha çok tiyatro türlerinde görülür. Fakat her zaman baş vurulan nesneler değildir.
Giriş paragrafı, kısa boyutlu yazılarda, ne çeşit bir düşünce üzerinde durulacağını; hikâye, roman, tiyatro gibi uzun boyutlu yazılarda da olayın geçtiği yeri, olayı yaratan tipleri tanıtır.
Gelişme pragrafları, küçük yazılarda düşüncenin çatısını; büyük yazılarda da olayın akışını gösterirler.
Sonuç paragrafı her yazıda bulunmaz. Bu paragraf, kendinden öncekilerde anlatılan fikirlerin bir özeti durumundadır. Usta yazarların çoğu, sonuç paragrafına lüzum görmezler. Zaten ustaca yazılmış bir yazının ne demek istediği kolayca anlaşılır.
Paragrafları meydana getirirken şu noktalara önem vermelidir :
- Konunun tümü, gözden uzak tutulmamalıdır.
- Her paragrafın, kendi içinde, bir fikir birliği olmalıdır.
- Paragrafın uzunluğu, içindeki yardımcı fikrin, konu ile ilgisi bakımından taşıdığı öneme göre düzenlenmelidir.
- Paragraf sayısının azaltılıp çoğaltılması, yazının türüne göre ayarlanmalıdır.
- Bütün uzun pragraflar birbiri arkasına, kısa paragraflar da kendi aralarında arka arkaya getirilmemelidir.
- Bir pragraftan ötekine bir fikir bağıntısiyle geçilmelidir.