Namaz (Frs. i.)
Arabça salât karşılığıdır. Ketime olarak dua etmek manasınadır. İstılah olarak Allah’a ibadet kasdıyla belli vakitlerde yapılan hususî bîr fiildir. Namaz, İslâm’ın beş esasından (Savm=oruç, salât, Hac, Zekat, Kelime-i Şehâdet) biridir. Kur’ân-ı Kerîm’de namaz, Salat kelimesiyle ifade edilmiştir. Duâ, zikir ve inâbe kelimeleri de yer yer geçer. Namazın farziyyeti Kitâb ve Sünnetle sabittir. Beş vakitte kılınması Mi’râc (bk. Mi’râc) hadisesinden sonra farz kılınmıştır.
Mahiyeti
Müslümanlıkta en büyük fariza Allah’ın varlığını ve birliğini bilip tasdik etmektir. Bundan sonra en büyük fariza namazdır. Kur’ân-ı Kerîm’de inanan ve Allah’tan hakkıyla korkan kişiler, gayba (fizik ötesinden verilen iîâhî haberlere) inanırlar; namazı vahitlerinde kılmaya devam ederler..” (Bakara suresi/3.) âyetiyie de belirtildiği gibi namaz, imandan hemen sonra gelir. Yine Peygamberimiz İslâm’ın şartlarını va’z eden hadîsinde: “İslâm beş şey üzerine binâ edilmiştir: Allah’tan başka ilâh olmadığına ve Hz.Muhammed’in O’nun resulü olduğuna sanmak, namazı dosdoğru kılmak, zekat vermek, haccetmek, Ramazan orucunu tutmak” buyurarak namazı imandan sonra saymıştır. Hatta namaz imanın alâmetidir. Kalbin nuru, ruhun kuvvetidir. Namaz mü’minin mirâcıdır. Mü’mini her türlü kötülüten alıkor ve onu temizler, Kur’an-ı Kerîm: “(Ey Peygamberi) Kitab’tan sana vahyedileni oku, namazı adabına uygun olarak kılmaya devam et. Çünkü namaz, ahlâk dışı davranışlardan (dine, akla ve sahih örfe ters düşen) uyumsuz şeylerden alıkor. Allah’ı anmak elbette çok büyüktür. Allah neler işlediklerinizi bilir.” (Ankebût suresi/45.) âyetiyle namazın, insan ahlâkı ve maneviyâtı üzerindeki olumlu tesirini izah eder. “Namaz Dinin direğidir.” “Namaz, kişinin kalbinde bir nurdur, artık sizden dileyen aydınlansın, kalbindeki nurunu arttırmaya çalışsın” gibi hadîs-i şerîf ve âyetlerle, namazın Cenâb-ı Hakk indinde ne kadar makbul bir ibadet olduğunu göstermeye kafidir.
Farz Olmasının Şartları
- Namazın bîr insana farz olması için önce o kişinin müslüman olması gerekir. Müslüman olmayana namaz farz değildir.
- Akıllı olmak. Akıllı olmayan kimseler namazla mükellef değildir.
- Buluğa ermiş olmak. Buluğ çağı iklime göre değişmekle beraber peygamberin sünnetine uyarak 7 yaşından itibaren çocuğu namaza alıştırmak, 10 yaşında zorlamak gerekir..
Namazın Çeşitleri
- Farz namazlar. Beş vakit namaz farz namazlardır. Cuma namazı erkeklere farzdır. Cenaze namâzı farz ı kifayedir. Yani o bölgede bir gurubun cenaze namazı kılrnasıyla genel farziyet düşer.
- Vacip namazlar. Vacip namaz denince ilk akla gelen Vitir namazıdır. Bayram namazları ve niyetle başlanıp yanda bırakılmış nafile namazlar da vaciptir.
- Nafile namazlar. İlk iki şıkkın dışında kalan bütün namazlar nafiledir. Bunların bir kısmı “müekked” d ir, bir kısmı “gayr-ı müekked “dir. Beş vakit namazdan ikindi’nin sünneti ile Yatsı’nın ilk sünneti gayr-ı müekked, diğerleri, “müekked”dir. Pey. gamberimiz tarafından daima kılınmışlardır. Sabah ve Akşam namazlarının sünnetleri dört rekat olarak kı-lınabiiir. Teravih namazı da kuvvetli sünnetlerdendir (bk. Nafile).
- Kaza namazları. Beş vaktin kazaya kalmış namazlarına kaza namazı denir. Bunların çok geçmeden kaza edilmeleri gerekir. Farz namazın kaza edilmesi farz, vacib namazın ka za edilmesi vaciptir. Nafile namazlar kaza edilmez.
| NAMAZIN VAKTİ | İLK SÜNNET | FARZ | SON SÜNNET | VİTİR | TOPLAM |
| SABAH | 2 | 2 | – | – | 4 |
| ÖĞLE | 4 | 4 | 2 | – | 10 |
| İKİNDİ | 4 | 4 | – | – | 8 |
| AKŞAM | – | 3 | 2 | – | 5 |
| YATSI | 4 | 4 | 2 | 3 | 13 |
| TOPLAM | 14 | 17 | 6 | 3 |
Namazın Farzları
Namazın farzları on ikidir. Bunların altısı namaza başlamadan önceye, altısı namaza aittir, ilk altıya “şart” son altıya “rükün” denir.
Namaza başlamadan bulunması gereken şartlar:
Hadesten taharet
- Manevî ve hükmî pisliklerden temizlenmek demektir. Bu da küçük ve büyük hades olmak üzere ikiye ayrılır, Abdestsiz olmaya küçük hades, eunûp olmaya büyük hades denir, Bunlardan temizlenmek gerekir.
Necâsetten taharet
- Namaz kılacak kimsenin üstünü başını ve namaz kılacağı yeri hertürlü pislikten temizlenmesi gerekir. Necaset iki kısımdır. Neeâset-i galize, Necaset-i halife. Necâset-i galize: İnsan pisliği, kan, sidik, meni, mezi, irin, sarı su, hayvan kanı, eti yenmeyen hayvanları tersi, eti yenenlerden de dana ve kümes hayvanlarının tersi… Bunlardan 2-3 gr. (veya avuç ayası kadar yer) pislik insanın üstünde veya namaz kılacağı yerde bulunursa namaza mani teşkil eder.
- Hafif necâset: Atın ve eti yenmeyen hayvanların sidikleri, eti yenen ve yenmeyen kuşların pisliği gibi pislikler namaza engel teşkil etmez, (üzerinde bulunduğu uzvun dörtte birinden fazla olmamak şartıyla).
Setr-i Avret
- Avret mahallerini kapatmak. Erkeklerde göbekten diz kapağı altına kadarki bölge avret mahallidir. Kadınlarda ise el-bileklerinden itibare yüz- saç bitimine kadar, kulak ve boğaz hariç-, ayak- ayak bileklerinden itibaren- hariç bütün vücudu avrettir. Bundan kasıt da kişinin ayakta ik görünen halidir.
İstikbâl-i kıble
- Kabe’ye yönelmek. Namazda Kabe’ye yönelmek. Namazda Kâbe’ye yönelmekte farzdır. Harem-i şerifte olan Kabe’ye yönelir, Harem dışında kalanlar Kâbe’nin bulunduğu yöne doğru yönelirler.
Vakit
- Farz ve vacip namazların kılınabilmesi için namazlarının girmiş olması şarttır. Namazı vaktinde kılmak vacibtir.
Niyet
- Namaza başlamadan niyet etmek de farzdır. “Allah rızası için” deyip namazın adı anılır ve niyet edilir. Mesela “Niyet ettim Allah rızası için bugünkü Sabah namazının farzını kılmağa” denir ve namaza başlanır.
Namazın içinde yapılması gereken farzlar
- Başlama (İftitah tekbiri): Namaza Allahü Ekber diyerek başlamak
- Kıyam: Eller önümüzde bağlı olarak ayakta durmak
- Kıraat: Namazda bir parça Kur’an okumak
- Rüku: Elleri dizlere koyarak baş ve sırt aynı hizada olmak üzere yere paralel bir şekilde eğilmek.
- Sücud (secde): Ellerimiz, dizlerimiz, ayaklarımızın ucu üstünde olmak üzere alnımız ve burnumuz yere değecek şekilde yere kapanmak
- Ka’de-i âhire; Namazın sonunda et-Tahiyyatü’yü okuyacak kadar oturmak
Bunlar namazın rükünleridir, Bunlar terkedildiği zaman namaz bozulur.
Namazların vacibleri
- Namaza başlarken yalnız'”Allah” ismi ile yetinmeyip büyüklüğü ifade eden “Ekber” sözünü de ilâve ederek “Allahü Ekber” demek vacibdir.
- Namazlarda “Fatiha” suresini okumak vacibdir. Üç İmama göre ise, bunu okumak farzdır.
- Namazlarda farz olan Kur’an okuyuşunun ilk iki rekâta bağlı kılınması vacibdir.
- İlk iki rekâtın her birinde bir defa Fatiha suresi okunup tekrarlanmaması vacibdir.
- Fatiha suresini diğer okunacak sûre veya ayetlerden önce okumak vacibdir.
- Fatiha suresine başka bir sûre veya bir sûre yerini tutacak kadar ayet ilâvesi vacibdir. Şöyle ki: Farz namazların önceki ilk iki rekâtlarında Fatiha’dan sonra diğer bir sûre veya bir sûreye denk bir mikdar ayet okunması vacib olduğu gibi, vitir namazı ile nafile namazların her rekâtında Fatiha ve Fatiha’dan sonra bir sûre veya ona denk bir ayet okunması da vacibdir.
- (Fatihaya başka bir sûre veya ayetin eklenmesi üç İmama göre sünnettir.)
- Yalnız başına namaz kılan kimse, sabah, akşam ve yatsı namazlarını dilerse aşikâre bir okuyuşla ve dilerse gizli bir okuyuşla kılar. Geceleyin kılacağı nafile namazlarda da hüküm böyledir. Fakat öğle ile ikindi namazlarında ve gündüz kılacağı nafile namazlarda gizli olarak okuması vacibdir.
- Cemaatla kılman namazlardan sabah, cuma, bayram, teravih, vitir namazlarının her rekâtında; akşam ve yatsı namazlarının ilk iki rekâtlarında aşikâre Kur’an okumak, öğle ile ikindi namazlarının bütün rekâtlarında, akşam namazının üçüncü ve yatsının son iki rekâtlarında gizli olarak kıraat
- yapmak vacibdir.
- Vitir namazında kunut (dua) okumak ve kunut tekbiri almak vacibdir. Bu İmam Azam’a göredir. İki imama (İmam Ebu Yusuf ve İmam Muhammed’e) göre ise, bunlar sünettir.
- Kazaya kalan bir namaz, gündüzün cemaatla kılındığı takdirde, eğer sabah namazı gibi aşikâre kıraat yapılması gereken bir namaz ise, yine aşikâre kıraet yapılır. Gizli kıraat yapılması gereken bir namaz ise, gizli kıraet yapılır. Tek başına namaz kılan ise, aşikâre kıraet yapılması gereken bir namazı kaza ederken dilerse hem aşikâre, hem de gizli okuyabilir. Bir rivayete göre de, gündüz kaza edeceği herhangi bir namazda gizli okuması vacibdir; gizli veya aşikâre okuma serbestisi yoktur,
- Secde yaparken yalnız alınla yetinmeyip alınla beraber burnu da yere koymak vacibdir.
- Üç ve dört rekâtlı namazlarda birinci oturuş vacibdir.
- Namazların her oturuşunda teşehhüdde bulunmak (Tahiyatı okumak) vacibdir.
- Namaz içinde okunan secde ayetinden dolayı tilâvet secdesinde bulunmak vacibdir.
- İki bayram namazının üçer ziyade tekbirleri vacibdir. Bu namazların birinci rekâtlanndaki rükû ve secde tekbirleri sünnettir. İkinci rekatlarının rükû tekbirleri ise, vacib olan ziyade tekbirlere yakın olduğu için o da vacibdir.
- Namazların farzlarında sıraya riayet edilmesi, iki farz arasına, farz olmayan bir şeyin girmesine meydan verilmemesi vacibdir. Farz olan kıyamdan (ayakta dumşdan) sonra rükûa gidilmesi, rükûdan sonra da secdeye varılması gibi….
- Vaciblerin her birini de yerinde yapmak ve sonraya bırakmamak vacibdir. Kur’an okuduktan sonra bir zaman bekleyip sehven düşünceye dalmak ve sonra rükûa varmak gibi.
- Namazların sonunda selâm vermek. Önce sağ tarafa, sonra sol tarafa yüz çevirerek “Esselâm” demek vacibdir. “Esselâmu aleyküm ve Rahmetullah” denilmesinin vacib olduğu açık olarak belirtilmemiştir.
- Bir görüşe göre, sol tarafa selâm verilmesi sünnettir. Namazdan çıkılması ise, bütün imamlara göre yalnız bir selâm ile olur, bununla namaz biter. Bu selâmı vermiş olana, artık uyulmaz. Meşhur olan görüş budur.