Öşür (ar. i. ç.a’şâr)
Onda bir demektir, İstılah olarak toprak mahsullerinden alınan onda bir vergiye alemdir, öşür bir mahsul vergisidir. Zekât gibi üzerinden bir senenin geçmesi gerekmez. Yılda iki kez mahsul alınacak olsa, iki kez öşür vergisi alınır.
İslâmiyet’te öşür ile zekât ayrı ayrı telakki edilmiş ve fakat öşür zekâttan daha kuvvetli görülmüştür. Zekât ile öşürün lâfız bakımından birbirinden ayrı oldukları kabul edilmişse de manâda bu pek görülmez, Çünkü her öşür aynı zamanda zektî kabul edilmiştir. Fakat her zekat öşür sayılmamıştır. öşürün zekât olduğuna dair görüş, Kur’ân-ı Kerîmin (En’âm suresi/141.) âyeti ile “Malda zekâttan başka alınacak bir hak yoktur” hadis-i şerifine dayanmaktadır,
Şerî hükümlere göre arazi iki kısımdır; Öşür arazisi, haraç arazisi. İhya ve İmar edilerek mülkiyeti veya tasarruf hakkı alınmış topraklara öşür arazisi denir. Fetih yoluyla müslümana ganimet olmuş veya ahalisi müslüman topraklar bu şuruba girer. Fethedilmiş topraklarda ganimet olarak alınmayıp, gayr-ı müslim sahibinin elinde kalmış araziye de Haraç arazisi denir.
Öşür arazisinden alınan verginin nisbeti her zaman onda bir değildir. Bu hüküm daha çok yağmur, nehir ve pınar sularıyla sulanan araziler içindir. Toprak sahibinin kendi emeği ile inşa ettiği sulama tesisleriyle aılanan arazilerden alınan öşürün nisbeti yirmide birdir. Uygulamada bu nisbete pek bağlı kalınmamıştır. Bilhassa Osmanlılarda arazi bir kaç isim altında bölgelere ayrılmış ve alınan nisbet, araziye göre mahsulün öşrü, sudüsü (6’da 1), humsu (5’te 1), sülüsü (3’te 1) veya nısfı (yarısı) na yakın olmuştur. Fakat hiçbir zaman yarısından fazla olmamıştır.
Bir araziden öşürün alınabilmesi için mahsulün nisab miktarını bulması gerekir. Mesela; hububatta bu nisab 5 vesk (1 ton) tir.
Vakf edilmiş arazi öşüre tâbi olduğu gibi, akılbâliğ olmamış kimselere, ticaret ruhsatı almış kölelere ve borçlulara ait arazinin mahsulünden de öşür alınır, öşüre tâbi toprakta elde edilen meyva, bal vs. de öşüre tâbidir, öşrün tahsilinde bir esneklik mevcuddur. Öşür aynen tahsil edilebildiği gibi, bedelen de tahsil edilebilir. Fakat asıl olan mahsulün cinsinden tahsil edilmesidir, öşür mahsul taze iken alınır, yetişmemiş, olgunlaşmamış mahsulden alınmaz (Daha geniş malumat için ilmihal kitaplarına bakınız).