Salnâme
Farsça sene, yıl manasına gelen “sâl” ile yine Farsça kitap, mektub manâsına gelen “nâme” kelimelerinden meydana gelen bir tâbir.
Bir yıllık hadiseleri, müesseselerin durumlarını, bazı hal tercümelerini (bir tür biyografi), devlet teşkilatı içinde çeşitli müesseselere yapılan tayinleri ve azilleri, İktisadî ve içtimaî durumu ve buna benzer çeşitli konulardaki son vaziyeti göstermek maksadıyla hazırlanan eserler için kullanılır. Bugün bu tâbir yerine “yıllık” terimi kullanılıyor. Almanak ile takvimden ayrı özellikler gösterir.
Osmanlı tarihi, teşkilatı, biyografileri, coğrafyasıyla ilgili ilk salname 1263 (1847) yılında Ahmed Vefik Efendi tarafından, Hayrullah ve Ahmed Cevdet efendilerin yardımları ve sadrazam Büyük Reşid Paşa’nın emri ile neşrolundu.
Salnameler, gittikçe gerek sahife sayısı, gerek boy bakımından, büyümüşler; küçük punto harflerle yazılan bin sayfalık eserler haline gelmişlerdir. Osmanlı Devleti’nin bütün memurları, rütbe ve nişanları ile bu eserlerde gösterilmiştir. 1297 (1880) yılına ait 35. cild, litografya tekniğiyle basılan son Salname’dir. Sonrakiler matbaa harfleriyle basılmıştır. 1888’den itibaren Sicill-i Ahval-i Memurin dairesince, bütün devlet ünitelerinde resmi bilgiler bir araya getirilerek düzenlenmeye başlamıştır.
Salnamelerin II. Abdülhamid devrinde çıkanları en mükemmelleridir. Yalnız 1908’den öncekilerde hanedana ve yabancı hanedanlara ait bilgiler alınmamıştır. Bu devlet salnameleri dışında yine resmi nezaret ve vilayet salnameleri de vard. Ayrıca Seraskerliğin çıkardığı 17 ciltlik Salname-i Askeri, 4 ciltlik Salname-i Nezaret-i Hariciyye, 17 ciltlik Salname-i Bahri, Maarif nezareti salnamesi, ticaret, nafia, maliye neziretleri salnameleri ve 1916’da, heyetin hazırladığı İlmiyye salnameleri önemlidir.
Devlet tarafından resmî olarak yayımlanan salnâmeler olduğu gibi hususi müesese ve şahıslar tarafından da hazırlanan salnameler vardır. Bunlardan örnek olarak ilki Ali Suavi Efendi’nin 1871’de yayınladığı Türkiye salnamesi ve Ebüzziya Tevfik Bey’in yayınladığı Salname-i Ebü’z-Ziyasıdır
Salnâmeler tarih, teşkilat ve kültür hayatımıza ait araştırmalarda önemli birer kaynak teşkil ederler.