Sosyopati, Antisosyal kişilik bozukluğu
 | Bu maddede yazılanlar hekim uyarısı ya da önerisi değildir. |
Sosyopati, psikopati ile alâkalı bir psikolojik bozukluktur (düzensizliktir). Bir sosyopatı bir psikopattan ayıran özellik, patolojidir, yani semptom farklılığıdır. Psikopati, sosyopatiye göre daha ağır bir bozukluk olup, sosyopatide görülen semptomlara ilâveten özellikle ahlâka aykırı davranışlar ihtiva eder. Sosyopatiye sosyal çevrenin sebep olduğu düşünülmektedir. Antisosyal kişilik bozukluğuna (ASKB) sahip olan insanlar, halk arasında yaygın olarak “sosyopat” olarak adlandırılırlar. Yürürlükteki 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 32. maddesine göre, antisosyal kişilik bozukluğu, ceza muafiyet veya indirimini gerektiren bir akıl hastalığı değildir. Zira ASKB, bir kişilik bozukluğudur; bir akıl hastalığı değildir. TCK. m. 32 ise, akıl hastalığı sebebiyle, işlediği fiilin hukukî anlam ve sonuçlarını algılayamayan veya bu fiille ilgili olarak davranışlarını yönlendirme kabiliyeti önemli derecede azalmış olan kişiye ceza verilmeyeceğini, davranışlarını yönlendirme kabiliyeti önemli olmayan derecede azalmış olan kimsenin de ceza indiriminden faydalanacağı hükmünü getirmektedir
Tanım
Sosyopati, antisosyal kişilik bozukluğu (antisocial personality disorder) olarak isimlendirilen psikolojik hastalığın gayri resmî adıdır. Antisosyal kişilik bozukluğu, aklî bir bozukluk (düzensizlik) olup, Amerikan Psikiyatri Derneği’nin Teşhis ve İstatistik Rehberinde şöyle tarif edilmektedir: “Teşhis için temel özellik, çocukluk veya ilk ergenlik çağında başlayıp yetişkinlik çağında da devam eden, diğer insanların hakları ile ilgili daimî bir umursamazlık ve ihlâl seyridir.” Hastalığın temel özellikleri olarak sayılan hususlar, hilekârlık (deceit) ve manipülasyondur (manipulation, hilekâr ve kurnazca yönetme veya etkileme). Bu sebeple, teşhisi koyarken, muayene edilen ferdin haricindeki kaynaklardan malzeme (delil) toplamak zaruridir. Ayrıca fert, 18 veya daha büyük yaşta olmasına ilâveten belgelenmiş 15 yaş öncesi davranış bozukluğu hikâyesine (tarihçesine) de sahip olmalıdır.
Antisosyal kişilik bozukluğunun kriterleri; Spitzer, Endicott ve Robbins (1978) tarafından geliştirilmiş bulunan “araştırma teşhis kriterleri”nden alınmıştır. DSM–IV’ün geliştirilmesi esnasında araştırma verilerine aşırı derecede fazla önem verildiği, fakat empati yokluğu, sathî câzibe ve kendi kıymetini sun’î olarak şişirme gibi daha geleneksel psikopatik özelliklere yeterince önem verilmediği yollu bir endişe vardı. Fakat yazarlar tarafından yürütülen saha çalışmasının ön verileri, Hare ve diğ. (1992) tarafından geliştirilen Psikopati Kontrol Listesinden alınan bazı psikopati özelliklerinin güvenilir bir şekilde ölçülmelerinin zor olduğunu göstermiş, bu sebeple de teşhis kriterlerine dâhil edilmemişlerdir. Merhametsizlik bir örnektir. Antisosyal şahıs, suçluluk veya merhamet duygusu izhar edebilir yahut özürler ve mantıklılaştırmalar beyan edebilir. Fakat, bizzat suç teşkil eden fiillerin tarihçesi, çok az merhamet veya suçluluk duygusu intibaı verir.
Teşhis kriterleri
Teşhis için, aşağıdakilerden en az üçünün bir şahısta toplanması gerekir.
- Mükerreren göz altına alınmayı gerektiren fiilleri işlemek suretiyle belirlenmiş, hukuka uygun davranışları tespit eden sosyal kurallara uymamak,
- Mükerreren yalan söylemek, takma isimler kullanmak veya şahsî menfaat yahut zevk için diğer insanları kandırmak fiilleri ile belirlenen hilekârlık,
- Fevrîlik (ânî tepki gösterme) veya ileriyi (geleceği) plânlayamamak,
- Mükerrer fizikî dövüşmeler ve saldırılar ile belirlenen sinirlilik ve saldırganlık,
- Kendisinin veya başkalarının emniyetine yönelik ihmalî (tedbirsiz) umursamazlık,
- Tutarlı iş davranışını devam ettirme (aynı işte uzun süre çalışma) veya malî mükellefiyetlerini ifada mükerrer başarısızlık tarafından belirlenen daimî sorumsuzluk,
- Başka bir kimseye zarar verme, kötü davranma veya malını çalma hususunda umursamaz olmak yahut bu fiilleri mantıklılaştırmak tarafından belirlenen merhametsizlik.
Antisosyal davranış, sadece “şizofreni” nöbeti veya “manik nöbet” esnasında meydana gelen türden olmamalıdır.
Cinsiyet farklılıkları
DSM–IV’ün, Amerikan Psikiyatri Derneği tarafından 1994’te yapılan baskısına göre, ABD’de antisosyal kişilik bozukluğu teşhisi, yaklaşık olarak tüm erkeklerin % 3’üne ve tüm kadınların % 1’ine konulmuştur.
Semptomlar (belirtiler)
Antisosyal kişilik bozukluğu olan şahısların ortak özelliklerinin bir kısmı şunlardır:
- Yalan söyleme veya hırsızlık yapmada ısrar,
- Ceza adaleti sistemi ile mükerrer problemler yaşama,
- Diğer şahısların haklarını veya sınırlarını (mülkî, fizikî, cinsî, hissî, hukukî) ihlâl etme temâyülü,
- Alkol veya uyuşturucu madde suiistimali,
- Saldırganca, sıklıkla şiddetli davranış; kavgaya karışma temâyülü,
- Daimî olarak endişe, sinirlilik ve moral bozukluğu hissetme (disfori),
- Can sıkıntısı ile baş edememe,
- Kendisinin veya başkalarının emniyetini umursamama,
- Çocuklukta davranış bozuklukları teşhisi konulmuş olma (bu bir semptom değil, “tarihçe”dir),
- Başkalarına zarar verme hususunda merhametsizlik,
- Sathî (sığ) câzibe,
- Fevrîlik (ânî tepki gösterme),
- Aşırı bir yetkililik/haklılık duygusu,
- Arkadaş kazanamama veya muhafaza edememe,
- Tedbirsizlik, fevrîlik (ânî tepki gösterme),
- Antisosyal kişilik bozukluğu (ASKB) teşhisi konulmuş olan şahıslar, otorite sahibi şahıslar ile sıklıkla problem yaşarlar.