Altı Bölük, Yeniçeri Ocağı’nın süvari kısmını teşkil eden altı sınıfın adı.
Hepsine birden “Altı bölük halkı” da denilen bu kapıkulu süvarileri şu sınıflara ayrılmıştır: Sipah, silâhtar, ulûfeciyân-ı yemîn (sağ ulûfeciler), ulûfeciyân-ı yesâr (sol ulûfeciler), gurebâyı yemîn (sağ garipler), gurebâyı yesâr (sol garipler). En itibarlı olan ilk iki sınıf “Yukarı bölükler”, üçüncü ve dördüncüler “Orta bölükler”, son iki bölük ise “Aşağı bölükler” adlarıyla da anılırlardı. Son dört bölüğün hepsine birden “Bölükât-ı erbaa” denirdi. Süvari bölüklerinin efradı, yaya yeniçerilerin mükâfata hak kazananlan ile Edirne, Galata ve İbrahim Paşa saraylarındaki oğlanlardan temin edilir, ayrıca Enderun’daki iç oğlanlarından buraya nefer verilirdi. Enderun’dan ve saraylardan alınan neferler İse “Çıkma” adı altında atlı bölüklere gönderilirdi. Bu çıkmalar cülus zamanlarında veya yedi yılda bir yapılırdı. Cülus zamanı çıkmalarına “Büyük çıkma” veya “Umum çıkması”, diğer yeniçeri çıkmalarına ise “Kapıya çıkma” ya da “Bedergâh” denilirdi. Süvari ocağının silâhtar bölüğü Kara Timurtaş Paşa’nın tavsiyesiyle I. Murad zamanında, sipah bölüğü ise Fâtih Sultan Mehmed zamanında teşkil edilmiş, öteki dört bölük de muhtemelen XV. yüzyıl ortalarında kurulmuştur. Bunlara “bölük halkı” denilmesinin sebebi, kendilerini timarlı sipahilerden (süvari) ayırmak içindir.
Silâhtar bölüğü daha eski olmakla birlikte sipah bölüğü kapıkulu süvarilerinin en itibarlı bölüğü idi. Bu bölük taşıdığı bayraktan dolayı “Kırmızı bayrak” adıyla da anılırdı. Fâtih zamanına kadar baş bölük olan silâhtar bölüğüne ise “Sarı bayrak” denilirdi. Sağ ulûfecilere “Yeşil bayrak”. Öteki bölüklere de “Alaca bayrak” adı verilirdi. Ulûfeci bölükleri seferlerde ve törenlerde sipah ve silâhtarların açığında yer alır, daha açıkta İse sağ ve sol garipler dururdu. Savaş zamanında yukarı bölüklerin başlıca görevi padişahın otağını beklemek, orta bölüklerinki hazineye bakmaktı. Aşağı bölükler ise genellikle sancak muhafızlığı yaparlardı. Sipah ve silâhtarların İstanbul’da kışlaları olmayıp genellikle bu şehre yakın yerlerde. Öteki süvari bölükleri ise Anadolu ve Rumeli’nin çeşitli yerlerinde otururlardı. İstanbul civarında oturanların görevi padişahın cumaya veya herhangi bir yere gidişinde ona refakat etmekti. Savaş zamanında vezîrlâzam ve devlet büyüklerini korumakla da görevli olan kapıkulu süvarileri ayrıca maliyenin çeşitli kâtipliklerini yapar, yaverlik ve emirberlik hizmetlerini yürütür, aynca padişah vakıflarının mütevelliliği İle mültezimlik işlerine de bakarlardı. Eskiden beri evlenmelerine izin verilmiş olan kapıkulu süvarilerinin ve-ledeş denilen oğullan da süvari bölüklerine alınırdı. Yukarı ve orta bölük süvarilerinin kendilerinden başka, her beş akçe için bir nefer olmak üzere, ücretli neferleri vardı. Böylece sefere çıktıklarında sayılan oldukça fazlalaşırdı. Ancak sık sık isyanlara yol açmaları üzerine Köprülü Mehmed Paşa zamanında yanlannda nefer beslemeleri usulü kaldırıldı. Her bölüğün müstakil ağa ve zabitleri olup sipah ve silâhtar ağaları dış hizmete sancak beyi olarak çıkarlardı. Ulufeleri yaya yeniçerilerinkinden fazla olan süvarilerden taşrada olanların üç aylık maaşlarını zabitleri götürürdü. Kapıkulu süvarilerinin bozulması XVI. yüzyıl sonlarında başlamış, kanuna aykırı olarak aralarına dışardan adam alınmıştır. Daha sonraki yüzyıllarda sık sık isyan hareketlerine karışan süvari bölükleri, Yeniçeri Ocağı’nın ilgasından sonra ortadan kaldırılmıştır.
Diyanet İslam Ansiklopedisi