Atîk, Kabe ve Hz. Ebû Bekir hakkında kullanılan bir sıfat.
İfade ettiği mânaya göre çoğulu itâk, utekâ ve utuk şekillerini alan atîk kelimesi sözlükte “güzel, soylu, hür, şerefli, eski” mânalarına gelmekte ve Kur’ân-ı Kerîm’de Kabe anlamında kullanılan “el-Beyt’in sıfatı olarak geçmektedir (bk. el-Hac 22/29, 33). Bir hadîs-i şerifte ifade edildiği üzere, Kabe zorbaların zulmünden kurtarıldığı için (bk. Tirmizî, “Tefsir”, 23), Hasan-ı Basrî’den gelen rivayete göre yeryüzünde kurulan mâbedlerin en eskisi olduğu için (bk. Âl-i İmrân 3/96), Saîd b. Cübeyr’e göre ise şerefi ve yüksek itibarı sebebiyle “el-Beytü’l-atîk” diye anılmıştır. Kabe’yi yıkmak maksadıyla Mekke’ye kadar gelen ve Ashâb-ı fil diye bilinen Ebrehe ordusundan zarar görmeyip korunması, tarih boyunca hiç kimsenin hükmü altına girmemesi de ona bu sıfatı kazandırmıştır.
Atîk lakabının Hz. Ebû Bekir için kullanılması, Peygamber’in ona, “Sen Allah’ın cehennemden azat ettiği (atik) kimsesin” (Tirmizî, “Menâkıb”, 16) diye iltifat etmesiyle başlar. Her ne kadar yüzü güzel olduğu veya annesi tarafından böyle vasıflandırıldığı İçin Ebû Bekir’in atîk diye anılmış olabileceği ileri sürülüyorsa da kızı Âişe tarafından rivayet edilen Tirmizî hadisi birinci görüşü teyit etmektedir.
Atîkin çoğul şekillerinden biri olan itâk kelimesini Abdullah b. Mes’ûd, Mekke’de nazil olan el-İsrâ, el-Kehf, Meryem, Tâ-hâ ve el-Enbiyâ sûreleri hakkında ve “eski, önce” mânasında el-itâku’l-üvel şeklinde kullanmıştır (bk. Buhârî, “Fezâ’ilü’l-Kur’ân”, 6). Bir diğer çoğu! şekli olan utekâ ise Mekke’nin fethedildiği gün öl-dürülmeyip serbest bırakılan Kureyşliler hakkında Hz. Peygamber tarafından kullanılmış, diğer kabilelerden serbest bırakılanlara ise tulekâ* denilmiştir (bk. Müsned, IV, 363], Bu kelime ayrıca Atîk el-Bekrî, Atîk b. Abdülazîz el-Harbî, Atîk b. Ebü’l-Fazl b. Selâme, Atik b. Hişâm gibi muhaddislerin adı olarak da bilinmektedir.
Diyanet İslam Ansiklopedisi