Senusilik Hareketi Nedir, Kurucusu, Tarihi, Hakkında Bilgi

Senûsîlik Hareketi

Aynı zamanda bir tarikat olan ve Libya ile Büyük Sahra’da Avrupa sömürgeciliğine karşı et­kili mücadele veren Senüsiyye hareketi, Muhammed b. Ali es-Senûsî (ö 1859) tarafından başlatıldı. Muhammed b. Ali es-Senûsî Mekke’de, Abdullah b. İdrîs el-Fâsi’nin müridi oldu ve onun ölümü üzerine ortaya çıkan gruplardan birinin liderliğine getirildi. Birkaç yıl Mekke’de kaldıktan sonra kendisine karşı gelişen muhalefet yüzünden 1840’ta Ku­zey Afrika’ya dönmek zorunda kaldı. Dönüşte uğradığı Kahire’de de aynı ta­vırla karşılaştı. Libya’da ise bütün karşı koyuşlara rağmen düşüncelerini kabile­ler arasında yaymak için uygun bir or­tam buldu. 1843’te tarikatın ilk zaviyesini Derne ile Bingazi arasındaki Beydâ’da kurarak faaliyetlerini düzenli bir şekilde sürdürdü. 1846’da tekrar gittiği Mekke’de 1853’e kadar kal­dı. Bu sırada ilmî çalışmalar yaparak düşünce ve prensiplerine daha düzenli bir şekil verdi. Libya’ya geri döndüğünde hareketini yeniden organize ederek daha aktif hale getirdi. Zaviyeleri büyü­tüp daha müstahkem yerler olan ribâtlara dönüştürdü ve hareketin mer­kezini Mısır sının yakınındaki Cagbub’a taşıdı. Sultan Abdülmecid’den yakın ilgi ve destek gördü. Senûsi’nin ölümüyle hareketin liderliğine oğlu Muhammed el-Mehdî (ö. 1902) geçti. Diğer oğlu Mu­hammed eş-Şerif (ö. 1896) ise Cag-bub’daki medresenin yönetimini üstlen­di. 1870’te Bingazi, 1882’de Trablusgarp zaviyelerinin kurulmasına rağmen şehirlerdeki yayılışı oldukça sınırlı kalan Senûsîlik, Sahra kabileleri arasında hız­la yayılarak 1870’lerde bölgenin yansını etkisi altına aldı. XIX. yüzyılın sonunda merkezi Cagbub’dan Kufra’ya taşındı ve burada hareketin daha düzenli bir hale getirilmesi için idarî ve adlî ku­rumlar teşkil edildi. Ayrıca Senûsîler Kufra’da, Çad gölüne doğru ilerleyen Fransızlar ve Sudan’daki Mısır-İngiliz güçlerine karşı yer yer çatışmaya girdi­ler. Hareketin liderlerinden Şerifin 1896’da, Mehdrnin de 1902’de ölmele­rine rağmen halefleri Senûsî hareketini devam ettirdiler. 1902’de Mehdrnin büyük oğlu Seyyid İdris çok genç yaşta liderliği üstlendi. İtalyanlar’ın Libya’ya girmeleri üzerine (1911) Osmanlı kuv­vetleriyle birleşerek sömürgeciliğe karşı mücadelesini sürdüren Senüsîlik hare­keti 1920’ye kadar Büyük Sahra’da gücünü korumaya devam etti.

• Afrika’da Başlıca İslami Cihad ve Direniş Hareketleri
  • Fülâni Hareketi.
  • Tekrûr Devleti ve el-Hâc Ömer.
  • Mehdî Hareketleri.
  • Somali Mehdisi.
  • Senûsîlik Hareketi.
  • Emîr Abdülkâdir el-Cezâirî Hareketi.
  • Abdülkerîm el-Hattâbî Hareketi.

TDV İslâm Ansiklopedisi