Basiret Gazetesi, Tarihi, Yayın Politikası, İçeriği, Hakkında Bilgi

Basiret, Ali Efendi tarafından 1870 -1908 yılları arasında İstanbul’da iki devre halinde yayımlanan gazete.

Ali Efendi Basîret’i çıkarmak için hükü­mete başvurduğunda o sırada baş gös­teren Girit isyanından dolayı ancak bir­kaç yıl sonra izin alabildi. Yayın izni alın­ca devrin âdetine uyularak hükümet ta­rafından kendisine gazeteyi çıkarabilmesi için 300 altın lira verildi. Gazete ilk olarak Vezir Hanı’nda Tatyos’un mat­baasında, sayısı 20 paraya olmak üzere küçük boyda dört sayfa olarak çıkmaya başladı. Başlangıçta cuma ve pazar dışında haf­tada beş gün çıkarken sonraları her gün yayımlandı. İlk çıktığı günlerde 300 adet civarında basılan gazetenin savaş, barış, yangın, saltanat değişimi gibi önemli hadiselerin olduğu zamanlarda verdiği ilâvelerin de etkisiyle baskısı 1000’e ka­dar çıkmıştır.

Gazetenin çıkış amacını, çeşitli ilmî ge­lişmelerden ve politikadan söz etmek, halkın eğitim, kalkınma, sanayileşme ve çağdaş medeniyete ulaşma yolundaki gayretlerine ışık tutmak, hürriyet. İnsani­yet ve eşitlik anlayışını geliştirmek oldu­ğu kadar ülke içinde ve dışındaki olayları haber vermek, çeşitli fikirleri halka du­yurmak gibi konular oluşturmaktaydı.

Basiret, 1870-1871 Fransa-Prusya sa­vaşı sırasında yazarlarından Polonyalı mühtedi Celâleddin Paşa’nın da tesiriy­le Alman taraftarı yazı ve haberler ya­yımladı. Savaşı Almanya kazanınca Ali Efendi Başvekil Prens Bismarck tara­fından Almanya’ya davet edildi. Alman­ya ziyareti sırasında Prens Bismarck’tan oldukça iyi bir para yardımı alan ve ken­disine modern bir baskı makinesi hedi­ye edilen Ali Efendi bu yardımla gaze­tesini geliştirerek büyüttü ve trajını da arttırdı. Gazete bundan sonraki yayın hayatında koyu bir Alman taraftarlığı politikası takip etmeye başladı. Ali Efen­di yine bu yıllarda Hidiv İsmail Paşa’dan aldığı bol ihsanlar neticesinde bir ara gazetesinde Mısır ile ilgili haber ve leh­te birçok yorumlara, hatta Mısır’ın Os­manlı Devleti’nden ayrılmasına dair ya­zılara da yer verdi.

Basiret gazetesinde, birçok milletten oluşan Osmanlı bünyesindeki azınlıkla­rın bağımsızlık ve Osmanlı idaresinden ayrılma isteklerinin önüne geçmek ve Osmanlı birliğini sağlamak için ortaya atılmış olan İttihâd-ı Osmânî ideolojisini savunan çeşitli makale ve yazılar yayım­lanmıştır. Bir ara. daha çok Rus ve İngi­liz emperyalizmine karşı desteklenmesi gereken İttihâd-ı Germen fikri bünye­sinde faaliyet gösterecek siyasî mâna­da bir İttihâd-ı İslâm fikrinin de savu­nuculuğunu yapmıştır. Bu konudaki ya­zı ve makaleler, gazete yazarlarından Esad Efendi ile Hayreddin takma adıyla yazılar yazan Polonyalı mülteci Karski tarafından kaleme alınmıştır.

Basiret gazetesi yayın hayatı süresin­ce hükümetle iyi ilişkiler kurma çabası içinde olmak ve iktidarla ters düşmemeye çalışmakla beraber çeşitli olaylar karşısında gazetecilik görevini yapmaya gayret etmiş, kamuoyunun nabzını tut­mayı başarabilmiş ve her kesimden oku­yucu ile diyalog kurmayı sağlamıştır. Bu­nunla birlikte gazete zaman zaman hü­kümet tarafından kapatılmış, Ali Efendi de birçok defa hapsedilmiştir. Bu arada Sultan Abdülaziz’in saltanatının sonla­rına doğru Sadrazam Mahmud Nedim Paşa’nın matbuata koyduğu sansür, 11 Mayıs 1876 tarihii gazetenin ilk üç say­fası tamamen yazısız, dördüncü sayfası ise sadece ilânlar koyularak yayımlan­mak suretiyle anlamlı bir şekilde protesto edilmiştir. Başlangıçta muhabir sayısı çok az olan Basket daha sonrala­rı birçok şehirde muhabirler bulundur­muş ve onlara dayanarak haberler ver­miştir. Ayrıca Prusya-Fransa savaşının şiddetlendiği sıralarda Beyoğlu’nda Ajans Hawas ve Reuter telgraf şirketlerine abo­ne olarak çağının milletlerarası haber ağıyla iletişim kurmuştur. Böylece gaze­te, hem şehir haberi hem taşra ve ülke dışı haberleri olarak zengin bir kaynağa sahip olmuştur. Bu arada Levant Herald, Levant Times, La Turqu.ie, Daily News, Palîmalî, Courier d’Orientve Liberte gibi gazetelerden de tercüme ve iktibaslar yaparak haber ve yorum zen­ginliğini sürdürmeye çalışmıştır.

Amacı, savunduğu fikirler ve yayın po­litikası bakımından basın hayatımızda önemli bir yeri olan Basiret gazetesi Le­vant Herald, Vakit, Havai, İstikbal, Tercümân-ı Hakikat, İstanbul, Anadolu, Bedir, İbret, Dağarcık ve Hadîka gibi gazetelerle başta Mısır meselesi olmak üzere çeşitli münakaşalar ve polemikle­re girmiş, zaman zaman onların sert hü­cumuna uğramıştır. Dokuz yıl kadar sü­ren yayın devresinde halk, ulemâ, dev­let erkânı ve askeri sınıf arasında bü­yük bir iigi gören gazete, zamanın en ciddi yayın organlarından biri kabul edil­mektedir.

Basîret’m yazar kadrosunda Basîretçi Ali Efendi’den başka belli başlı şu isim­ler bulunmaktadır: Suphi Paşazade Âyetullah Bey, Polonyalı mühtedi bir subay olan Ferik Suphi Celâleddin Paşa, Hay­reddin takma adıyla yazılar yazan Polon­yalı mülteci Karski iie adliye mektupçu­su Halet Bey, Ahmed Midhat Efendi, Sü­leyman Âsaf, Mustafa Âsim, Mehmed Tevfik, Ali Suâvi ve Nâmık Kemal.

Basiret, Çırağan Vak’ası’ndan bir gün önce Ali Suâvi’nin gönderdiği kısa ve ma­nidar bir yazıyı yayımlamasından dolayı hükümet tarafından kapatıldı. 2446. sayıda birinci devresi sona eren gazete, Meşrutiyetin ilânına kadar çıkmadı. Daha sonra II. Meşrutiyet”in ilâ­nı üzerine Basiret ikinci devre yayın ha­yatına başladı, fakat Basîretçi AH Efendi’nin yaşlılığı yanında o dönemde yeni birçok gazete çıkmasın­dan dolayı onlarla rekabet edemediğin­den on dokuz sayı kadar düzensiz bir şekilde çıktıktan sonra tekrar kapandı.

Diyanet İslam Ansiklopedisi

Daha yeni Daha eski