Beyoğlu Mezarlığı, İstanbul’da bugünkü Tepebaşı semtinden başlayarak Kasımpaşa’ya inen yamaçları kaplayan alanda günümüzde ortadan kalkmış büyük bir mezarlık.
Galata semtini çevreleyen Ceneviz surlarının hemen dışından itibaren Kasımpaşa sırtlarına kadar devam eden büyük ve sık servilerle kaplı yamaçlar Beyoğlu Mezarlığı’nı meydana getirirdi. Jak Pervitich’in 1926 tarihli sigorta haritalarının 21 ve 22 numaralı paftalarında ve İstanbul Belediyesi’nin 1934 şehir rehberinin 16. paftasında eski adıyla Tozkoparan, bugünkü adıyla Refik Saydam caddesinin Halic’e bakan batı bölgelerini teşkil eden saha, kadastronun 108 ve 112. paftalarında 867, 868 ve 872. adalar mezarlık olarak gösterilmiştir.
Şişhane semtinden başlayarak Kasımpaşa’da Yahya Kethüda mahallesinin üst kısmına kadar uzanan bu mezarlığın arasındaki ufak tâli yolları sonradan insanların gelip geçme yolu olarak kullanmaları sonucu bunlar sokak haline getirilmiş, böylece mezarlık parçalara ayrılmıştır. Galata surunun hemen yanından itibaren Şişhane Yokuşu başında günümüzde Lohusa Hatun Türbesi olarak adlandırılan Meyyitzâde Türbesi’nin bulunduğu yerden başlayan Beyoğlu Mezarlığı’nın ilk bölümü ile bunu takip eden Çürüklük Kabristanı olarak adlandırılan ikinci bölümde çok eskiden Ceneviz ve Rum mezarlıkları bulunuyordu. Üçüncü bölüm, meşhur Türk okçularından Tozkoparan Ahmed Efendi’ye izafeten Tozkoparan Mezarlığı adıyla anılır. Son bölüm ise Âşıklar Mezarlığı bölümüdür.
Âşıklar Mezarlığı’nda halen kısmen dikili, kısmen gömülü mezar taşları mevcuttur. Burada yapılan hafriyatlarda birçok mezar tesbit edilmiştir. Tersâne-i Âmire’nin bu bölgede bulunmasından ve Evliya Çelebi’nin Seyahatname ‘sinde Kasımpaşa halkının asker, esnaf ve tarikat ehli olarak üç gruptan meydana geldiğinin belirtilmesinden de anlaşılacağı gibi Beyoğlu Mezarlığı’nda denizcilerle bazı esnaf ve tarikat mensupları defnedilmiştir.
Beyoğlu Mezarlığı’nın Şişhane başındaki ilk ve eski bölümünde Evliya Çelebi’nin babası Derviş Mehmed Zıllî ve annesi, dedesi Timurcu Kara Ahmed, onun dedesi Timurcu Yavuz Özbek, annesi ve akrabaları gömülmüşlerdir. Şişhane bölümünün ucu Tünel’in yukarı ağzının bulunduğu yere kadar uzanıyordu. XVIII. yüzyılda tünelin kazılması sırasında çalışmaları yürüten Fransız mühendisi Gavand bu mezarlığa zarar vermemeye dikkat etmiştir. Buranın devamı olan Çürüklük bölümünde ise Kasımpaşa tekkelerine müntesip dervişler ve tarikat mensupları ile bir kısım esnaf defnedilmiştir. Yaklaşık 400 senelik bir maziye sahip bulunan Beyoğlu Mezarlığının Çürüklük Kabristanı içinde bir mesire yeri. Âşıklar Mezarlığı bölümünde de Safa Meydanı ve dua yeri gibi özel mahaller vardı. Beyoğlu Mezarlığı’nda aile sofaları yer almışsa da günümüzde bunlardan hiçbiri kalmamıştır. Mezarlığa 1860-1864 yılları arasında defin yapılmadığı gibi mevcut mezarlar başka bir yere nakledilmeyerek olduğu gibi bırakılmış ve harap olmuştur. Bu mezarlığın son parçalan da Cemal Paşa’nın Bahriye Nazırlığı sırasında onun emriyle kaldırılmıştır (1914). 1935’lere kadar Kuledibi’nin Yüksekkaldırım tarafında mezarlıktan bir parça durmaktaydı. Bu tarihte mevcut taşlar sökülüp arazi set haline getirilmiş ve üzerine açık hava kahvesi kurulmuştur. Günümüzde ise mezarlığın hiçbir izi kalmamıştır.
Beyoğlu Mezarlığı’nda medfun bulunanlardan tesbit edilebilenler şunlardır: Evliya Çelebi’nin ailesi, Hüseyin Çelebi Efendi (1052/1642-43], Yelkenci Mustafa Efendi (1161/1748), Molla Mehmed (1171/1757-58), Yanık Şeyh Ahmed Efendi (1187/1773-74), Zeyneb Tûtî Hanım (1200/1785-86), Rukıye Hanım {1220/ 1805-1806), Abdülahad Efendi kerimesi Emine Hatun (1233/1817-18), Kâdirî şeyhi İsmail Efendi, Üsküdar’da Toygartepe Rifâî Tekkesi’nin şeyhi Saçlı Şeyh Hüseyin el-Hâdî Efendi.
Diyanet İslam Ansiklopedisi