Dalmaçya Nedir, Nerededir, Tarihi, Şehirleri, Hakkında Bilgi

Dalmaçya. Adriyatik sahilinde bir bölgenin adı.

Bugün Hırvatistan CumhuriyetVnin 11.758 km2’lik bir parçasıdır. Kelime Ar­navutça’nın Gega diyalektiğinde “koyun­ların yaşadığı yer” anlamına gelmekte­dir. Dalmaçya bölgesinde Neolitik devir­den beri insanoğlunun yaşadığı tesbit edilmiştir. Buranın bilinen İlk sakinleri İlir kabilelerinden Dalmatlar’dır ve Dalmaçya’nın hudutları bu kabilenin yaşa­dığı bölgelerle sınırlı kalmıştır. Milâttan önce IV. yüzyılda İlir kabileleri Ardiyev adıyla Kral Agron ve Kraliçe Teuta ida­resinde bir ittifak kurdular ve Dalmaç­ya da bu sırada krallığın bir eyaleti ol­du. Roma İmparatorluğu milâttan önce III. yüzyılda bu krallığa karşı işgal savaş­larını başlattı ve milâttan önce II. yüz­yılda Dalmaçya’yı hükmü altına alarak imparatorluğun bir eyaleti (province) ha­line getirdi. Yaklaşık 100 yıl süren sa­vaşlar sırasında Dalmat kabilesinin sa­vunduğu toprakların tamamına Dalmaç­ya adı verilmek suretiyle kelime yeni an­lam genişlemesine uğradı. Roma idaresi altına giren Dalmatlar’ın milâttan son­ra 6-9. yıllar arasında devam eden is­yan hareketlerinin bastırılmasından son­ra bütün İlir topraklarını da içine alan yeni bir idarî düzenlemeye gidildi. An­cak bu defa eski Dalmaçya’nın güney kısmı ayrılarak bir eyalet haline getirildi ve sadece bu eyalete Dalmaçya dendi.

Dalmaçya eyaleti V. yüzyılda İstra ya­rımadasından Sava nehri boyunca Sin-gidum’a (Belgrad) kadar genişledi. Sınır­ları doğuda İbra nehri yatağı boyunca yavaş yavaş Şar dağına, güneyde Mat nehrine, batıda ise Adriyatik denizine kadar ulaştı. Böylece Liburn, Dalmat, Yapod. Desidiat, Pleret Mez, Tribal, Dar­dan, Dokleat Ardian, Pirust ve Labeat gibi İlir kabilelerinin büyük bir kısmını İçine aldı. Ayrıca Adriyatik’teki adalar da Dalmaçya’ya bağlandı. Buranın Tarsati-ka, Senya, Yader, Tragur, Nörona. Risin, Epidaur, Lisi, İsa, Skodra, Farı (Hvari) ve Korkura Nigra (Kara) gibi en önemli şe­hirleri adalarda ve sahilde bulunuyordu. Dioklisian’ın idaresi zamanında (243-316) Dalmaçya’nın güney parçası Kotor Boğazı’ndan aşağı doğru ayrıldı ve merke­zi İşkodra olan Prival eyaleti teşkil edil­di. Daha sonra Bizans’ın idaresi altına giren Dalmaçya VII. yüzyılda bir Türk ka­bilesi olan Avarlar’ın istilâsına uğradı ve burada adını bu kabilenin Hırvat deni­len sipahilerinden alan Hırvatia (Hırva­tistan) Devleti kuruldu. Sırp hâkimiyetin­den sonra 1420’de Venedik toprakları­na dahil edildi ve XVIII. yüzyılın ikinci ya­nsına kadar Osmanlı-Venedik ve Avus­turya mücadelelerine sahne oldu.

Osmanlılar’in bölgeye ilk akınları 1372′-de gerçekleşti. Daha sonra 1474’te Mi-haloglu Ali Bey 15.000 kişilik bir kuvvet­le Dalmaçya ve Karniol’a akınlarda bu­lunarak bazı kaleleri ele geçirdi. 1479’daki Osmanlı-Venedik barışı ile Akçahisar (Kroya) ve İşkodra’nın teslimi karşı­lığında Dalmaçya’dan ele geçirilen yer­ler Venedik’e iade edildi. 1497’de ise Os­manlı akıncı kuvvetleri Dalmaçya’da Zadine ve Zağra taraflarına akınlar yapa­rak Venedik’in Friuli eyaletine kadar iler­lediler. Osmanlılar özellikle XVI. yüzyılın ilk yansında Bosna sancak beylerinin fa­aliyetleri sonucu Dalmaçya’nın iç kesim­lerine hâkim oldular, ayrıca Adriyatik sa­hilini ve adaları zaman zaman ellerinde tuttular. 1527-1528’deki akınlarda, ba­zı kaleler alındığı gibi 1537’de Klis Ka-lesi’nin fethinden sonra Dalmaçya sınınnda yeni bir sancak tesis edildi. 1538′-de Dalmaçya’da taarruza geçen Venedik­liler, Osmanlı hâkimiyeti altındaki Ostrovttz, Obrovaz ve Scardona kasabalarını almışlar buna karşılık Osmanlı kuvvet­leri de Nadin, Doubicza ve diğer bazı ka­leleri ele geçirmişlerdi. Dalmaçya’nın gü­neyinde Castelnuovo Kalesi ise aynı yıl Andrea Doria tarafından zaptedilmiş, ancak bir yıl sonra Barbaros Hayreddin Paşa ve Bosna Beyi Gazi Hüsrev Beyin gayretiyle geri alınmıştı. 1540’taki Os­manlı-Venedik antlaşması ile Venedikli­ler Dalmaçya’daki Nadin ve Urana kale­lerini Osmanlılar’a bırakmışlardı. Dal­maçya kesiminde yoğunlaşan Osmanlı-Venedik ve Avusturya mücadeleleri XVII. yüzyılda da sürdü. 1684’te Venedikliler Dalmaçya cephesinde pek çok kaleyi zaptettiler ve son olarak da 1686’da Castelnuovo’yu aldılar. 1699 Karlofça ve ar­dından 1718 Pasarofça antlaşmaları Osmanlılar’ın Dalmaçya’daki hâkimiyetle­rinin sonu oldu ve Osmanlı hakimiyetin­deki yerler Venedik’e terkedildi.

Dalmaçya’daki Venedik hâkimiyeti 1737’ye kadar sürdü. Bu tarihte Vene­dik Campo Formio Antlaşması’yla Avus­turya’ya bırakılınca Dalmaçya da onla­rın idaresi altına girdi. 1805’teki Fran­sız hâkimiyetinin ardından 1814’te ye­niden Avusturya tarafından alındı. I. Dün­ya Savaşı sonunda Avusturya-Macaris­tan İmparatorluğu yıkılınca 1920’de Sırp-Hırvat-Sloven Krallıgı’na bağlandı, daha sonra da Yugoslavya’nın bir parçası ha­line geldi. Bugün Hırvatistan Cumhuri­yeti içinde kalan ve aynı zamanda turis­tik bir bölge olan Dalmaçya’nın en önemli şehirleri arasında Sadar, Split. Sibernik, Trogir, Dubrovnik ve Kotor sayılabilir.

Osmanlılar zamanında bazıları Önemli İdarî görevlere kadar yükselmiş Dalmaç­ya asıllı devlet adamlarına rastlanmak­tadır.Bunlar arasında II. Bayezid devri vezirlerinden Koca Dâvud Paşa, Kanunî devri veziriazamlarından Semiz Ali Paşa ve Sultan İbrahim döneminde Girit ser­darı tayin edilen Yûsuf Paşa sayılabilir. Dalmaçya’daki bazı şehirler Osmanlı kül­türünün izlerini taşırlar. Bugüne ulaş­mış pek fazla tarihi eser bulunmamak­la birlikte Nova. Novateyn. Maslovine. Kotor gibi şehirlerde Osmanlı dönemine ait bazı eserlerin bulunduğu tesbit edil­miştir.

Diyanet İslam Ansiklopedisi