Derkenar. Osmanlı bürokrasisinde idarî bir işlemin adı ve bir belge türü.
Farsça olan derkenar sözlükte “kenara veya alta yazılmış yazı, not, esas metne göre çıkma” anlamına gelir. Osmanlı bürokrasisinde resmî yazışmalarda, mazhar, arzuhal, arz gibi evrakın üst, yan veya alt taraflarında o işle ilgili olarak daha önce yapılmış muameleleri, bir kaydı, bir şerhi, görgüyü, idarî, hukukî, malî bir durumu ihtiva eden açıklayıcı ve tamamlayıcı yazıya bu ad verilirdi.
Gerek Dîvân-ı Hümâyun gerekse maliye kalemlerinde bir meselenin evveliyatı, geçmişteki muameleleri, şartlan, verilmiş fermanı varsa ve buna ihtiyaç duyuluyorsa ilgili kalem defterlerinden “derkenar ettirilmek” gerekirdi. Bunun için evrakın kenanna “mahallinden derkenar oluna”, “kaydı kaleminden derkenar”, “başmuhasebeden derkenar”, “maliyeden verilen ferman derkenar oluna”, “Cizye Kalemİ’nden şurütu derkenar oluna”, “Haslar Kaleminden derkenar” gibi ifadeler yazılırdı. İlgili kalemden çıkarılan derkenar, genellikle belgenin sağ üst köşesine daha ince bir yazıyla yazılır, çok defa istenen suret aynen kaydedilirdi. Bu derkenar, yapılacak yeni muamele için hukukî, idarî veya malî açıdan esas alınırdı. Bu şekilde kayıtlarla olayların bir belge üzerinden bazan on bazan yirmi yıl öncesine kadar takibi mümkün olurdu. XIX. yüzyılda arzuhallerin üzerine devlet dairelerinde yazılarak verilen resmî cevaba da derkenar denirdi. Öte yandan XIX. yüzyılda sadâret yazışmalarında verilen bir emri veya alınan bir karan tamamlayıcı mahiyette olmak üzere ayrı bir kâğıda yazılan yazı da “kenar” olarak adlandınlmıştır. Bu tür ek yazılann yazıldığı kâğıdın üstünde “kenar” İbaresi yer alırdı.
Aynca çeşitli tarihî, edebî ve dinî kitaplarda unutulan veya izahına ihtiyaç duyulan ibareler asıl metnin yan tarafına yazılır ve bu da genellikle derkenar İfadesiyle belirtilirdi. Sayfa kenarındaki bu ifadeler bazan uzar, yan. arka ve ön sayfalara da geçebilirdi. Genellikle müellif nüshalannın tesbitinde bu gibi kenar notları belirleyici olmaktadır. Müellif, eserinin ilk müsveddesi üzerindeki çalışmalannda tamamlayıcı hususlar veya eksik gördüğü kısımlarla ilgili notlan derkenar şeklinde çıkarır, daha sonra istinsah edildiğinde veya beyaza çekildiğinde derkenar notlan metin içerisine alınırdı. Bu çalışmalar müellifin ikinci, üçüncü telif safhalannı yansıtması bakımından mühimdir.
Diyanet İslam Ansiklopedisi