Ebu'l ala Afifi Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

(1897-1966) Felsefe ve tasavvufla ilgili araştırmalarıyla tanınan Mısırlı âlim.

Mart 1897’de Mısır’ın Benderülcîze şehrinde çiftçi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. İlk öğrenimini burada yap­tı; hıfzını da tamamladıktan sonra 1916′-da Dârü’l-ulûmi’l-ulyâ’ya girdi. Bu okul­dan 1921 yılında mezun olan Afîfî aynı yıl İngiltere’ye gitti. Bir süre dil kursu­na devam ettikten sonra Cambridge Üni-versitesi’ne kaydoldu. Bu Üniversitenin felsefe bölümünü birincilikle bitiren ilk Mısırlı öğrenci oldu (1924).

E. G. Browne, R. A. Nicholson, A. J. Ar-berry gibi şarkiyatçılardan istifade eden Ebü’l-Atâ, The Mystical Philosophy of Muhyid-Din Ibnul cArabi adlı teziyle felsefe doktoru unvanını aldı (1930)- Ay­nı yıl ülkesine döndü ve Kahire Üniver­sitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölü-mü’nde öğretim üyesi olarak çalışmaya başladı. 1940 yılında doçent olduktan sonra İskenderiye Üniversitesi Edebiyat Fakültesi dekan yardımcılığı ve felsefe bölüm başkanlığına getirildi. 1943’te pro­fesör oldu; 1947’de çalıştığı fakültenin dekanlığına tayin edildi ve bu görevi 1957 yılına kadar sürdürdü. Ayrıca Mı­sır Sanat ve Sosyal Bilimler Yüksek Kon­seyi üyeliği de yapan Ebü’l-Alâ el-Afîfî Ekim 1966’da İskenderiye’de vefat etti.

Mısır’da Mustafa Abdürrâzık’ın lider­liğini yaptığı grup, dinî ve felsefî ilimler­le ilgili araştırmalarda Batılı metotları kullanmayı reddederken Afîfî bütün araş­tırma ve incelemelerinde bu metodu sa­vunarak kullanmıştır. Çoğu kelâm, fel­sefe, tasavvuf, ahlâk ve psikolojiye dair olan makaleleriyle milletlerarası kongre­lere sunduğu tebliğlerinde İslâm düşün­ce tarihinde önemli yerleri bulunan Kâ-dî Abdülcebbâr, Abdülkerîm el-Kuseyrî, İbn Sînâ, İbn Haldun, Gazzâlî, Muhyiddin İbnü’İ-Arabî, İbn Kasî gibi şahsiyetlerin eserleri ve tesirlerine dikkat çekmiş, Ba­tı dillerinden Arapça’ya tercüme ettiği makale ve eserler felsefe ve tasavvuf sahasında çalışanlara yeni ufuklar aç­mıştır.

Eserleri

Telif Eserleri

1- The Mystical Philosophy of Muhyid-Din Ibnul ‘Arabi. Muhyiddin İb-nü’l-Arabfnin tasavvuf anlayışı konusun­da Batı’da yapılan en geniş araştırma­dır. Müellif eserin önsözünde konunun bütün yönlerini izah edemediğini, İbnü’l-ArabFyi bütünüyle kavramak isteyenle­re örnek olabilecek bir çalışma yaptığını söyler. İbnü’l-Arabî’nin kendi eserleri­nin dışında özellikle Asin Palacios, Nic­holson, H. S. Nyberg ve Brovvne’nin incelemelerinden faydalanan Afîfî eserin birinci bölümünde varlık nazariyesi, ten­zih, teşbih, sıfatlar ve vahdet-i vücûd üzerinde durmuş; ikinci bölümde İbnü’l-Arabî’nin kelâm (logos) öğretisi, hakî-kat-i Muhammediyye, insân-ı kâmil, nü­büvvet, velayet; üçüncü bölümde bilgi nazariyesi ve psikolojisi, tasavvuff tecrü­benin hedefi; dördüncü bölümde İbnü’l-Arabrnin din, ahlâk ve estetikle ilgili gö­rüşlerini ele almış; ek bölümde ise İb­nü’l-Arabî’nin kaynakları meselesini mu­kayeseli olarak incelemiştir. Eser Meh­met Dağ tarafından Muhyiddin îbnu’l-Arabî’nİn Tasavvuf Felsefesi adıyla Türkçe’ye tercüme edilmiştir.

2- et – Tasavvuf şevretün rûhiyye fi’1-İslâm. Eserde ta­savvufun İslâm düşünce hayatında mey­dana getirdiği manevî değişim ele alın­mıştır. Yazann özellikle üzerinde dur­duğu husus, diğer büyük dinlerin ma­nevî boyutu ile mukayese edilebilecek konuların İslâm’da ancak tasavvufî ha­yat ve düşüncede mevcut olduğudur. Eserde tasavvuf ve kaynakları hakkın­da genel bilgiler verilmiş; tasavvuf teri­minin klasik kaynaklarda gecen altmış beş tarifi kronolojik bir sıra ile aktarıl­dıktan sonra tasavvufun tevhid, fıkıh, kelâm ve felsefe üzerindeki etkileriyle vahdet-i vücûd, vahdet-i şühüd, fena, ahlâk, marifet, zikir gibi konular ele alın­mış; son bölümlerinde cezbe, işrâk, rı­zâ, fakr-gınâ, melâmet, sekr-sahv, vela­yet marifet, hatmü’l-evliya gibi tasav­vufî meseleler tartışılmıştır. Yazar ilâhî aşk konusunu işlerken özellikle Haris el-Muhâsibî, Cüneyd-i Bağdadî, Zünnûn el-Mısrî. Bâyezîd-i Bistâmîve İbnü’l-Fânz’ın görüşlerine başvurmuş, aynı konunun fel­sefî boyutunu işlerken de Hallâc-ı Man-sûr ve İbnü’l-Arabfye geniş yer ayırmış­tır. Müellif eseri kaleme alırken İslâm’ın ilk beş asrında yazılmış olan tasavvufî eserlerden hareket etmeye dikkat et-miş. tarikatlar döneminde yazılan ki­tapların bakış açısını göz önüne almamış ve ayrıntılarına girmemiştir. Eserin “Tasavvufun Zikir Sahasında Yaptığı İnkılâb” başlıklı bölümü Mustafa Kara ta­rafından tercüme edilmiştir.

3- el-Mantıku’t-tevcîhî. Mısır Millî Eğitim Bakanlığı’nın isteği üzerine kaleme alın­mış bir ders kitabıdır.

Metin Neşirleri

1- el-Melâmetiyye ve’ş-şufiyye ve ehlü’l-fütüvve. Melâmetiyye’ye dair ka­leme alınmış ilk eser olan Muhammed b. Hüseyin es-Sülemî’nin er-Risâîetü’l-Melâmetiyye adlı kitabının neşridir. Na­şir, seksen beş sayfalık bir giriş yaza­rak eseri tanıtmıştır. Girişin birinci bö­lümünde Melâmetiyye’nin ortaya çıkışı, fütüvvetle ilişkisi, temel Özellikleri gibi konular ele alınmış, ikinci bölümde ise Sülemî’nin risalesi incelenmiştir. Ömer Rıza Doğrul bu eseri giriş kısmında bazı değişiklikler yaparak Türkçe’ye çevirmiş ve İslâm Tarihinde İlk Melâmet adıyla yayımlamıştır.

2- el-Burhân. İbn Sînâ’nın mantıkla ilgili eserinin önsöz ilâvesiyle yapılmış açıklamalı neşridir.

3- “Kitâbü’l-Lutf”. Bir heyetin neşrini ger­çekleştirdiği Kâdî Abdülcebbâr’in el-Muğnî adlı eserinin bu bölümü (XIII, I-580) Ebü’l-Alâ el-Afîfî tarafından yayı­ma hazırlanmıştır.

4- Fuşûşü’l-hikem ve’t-ta’lîkötü ‘aleyh. İbnü’l-Arabi’nin Fuşûşü’l-hikem’mm il­mî neşri ve şerhidir. Afîfî. eserin daha kolay anlaşılabilmesi için metnin baş ta­rafına koyduğu uzun bir bölümde İbnü’l-Arabî’nin üslûp özelliklerini incelemiş. Hak, halk, ilâhî zat, tenzih, teş­bih, vahdet-i vücûd, insan. Allah gibi ko­nuların ele alınış tarzını tahlil etmiştir. Fuşûşü’l-hikem’ln ilk ilmî neşri olan bu çalışma, her fasıl için yazılan ta’likat ve şerh ile sona ermektedir. Afîfî eseri İn­gilizce’ye de tercüme etmiştir.

5- Mişkâtü’l-envâr. Gazzâlfye ait bu eserin önceki basımlarının hatalı ol­duğunu söyleyen naşir, yayı­mında Süleymaniye ve İskenderiye kü­tüphanelerinde bulunan iki nüshayı esas almış, giriş kısmında eserin yazmaları hakkında bilgi vererek muhtevasını tah­lil etmiştir.

Afîfî, çoğu Kahire ve İskenderiye Üni­versitesi Edebiyat Fakültesi dergilerin­de olmak üzere birçok yerli ve yaban­cı dergide, ansiklopedi ve armağanlar­da İbnü’l-Arabî hakkında ve genel olarak tasavvuf, felsefe ve kelâm konula­rında makaleler yayımlamıştır. İngilizce’den yap­tığı çeviriler içinde en dikkate değer olanı, R. A. Nicholson’un 1906-1930 yıl­ları arasında çeşitli dergi ve ansiklope­dilerde çıkan tasavvufla ilgili makalele­rinden bir derleme olan Fi’t-Taşavvu-ü’l-İslâmî ve tarîhih adlı eserdir.

Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi