Hafız İbrahim Dalliu (1878-1952) Arnavut asıllı îlîm adamı ve müfessir.
Tiran’da doğdu. Babasının adı Mustafa’dır. Tiran’ın tanınmış kültürlü ailelerinden birine mensup o!an Hafız İbrahim ilk ve orta öğrenimini Tiran’da tamamladı. Bu arada Osmanlıca ve Arapça öğrendi. Ardından tahsil için İstanbul’a gittiyse de iki yıl sonra maddî sıkıntı yüzünden memleketine döndü. Arnavut isyanı dö-
neminde yetişip kendi bölgesinin önde gelenlerinden biri olmasına rağmen kaynaklarda hayatı hakkında fazla bilgi yoktur.
Tiran’da ilk olarak Arnavutça tedrisat yapan okula öğretmen tayin edilen Hafız İbrahim, bilhassa kadın öğretmenlerin yetiştirilmesi hususunda faaliyet gösterdi. 1909 yılının sonlarına doğru Arnavutluk halkı için kurulmuş olan İlbasan’dakİ öğretmen okulunda görev yaptı. 1908′-de Manastır (Bitola – Makedonya), 1909’da İlbasan ve 1920’de Luşnyı (Lushnje -Arnavutluk) kongrelerine katıldı. 1912’de Arnavutluk’un bağımsızlığının ilânında da etkili olan Hafız İbrahim’in, 1924-1926 yılları arasında Tiran’da çıkan haftalık Dajti adlı derginin sorumlu başyazarlığı görevini yürüttüğü görülmektedir.
1910’dan İtibaren döneminin fikrî cereyanlarına karşı çıktığı için değişik zamanlarda hapsedildi, Arnavutluk Kralı Ahmet Zogu devrindeki İtalya istilâsı esnasında ve özellikle Enver Hoca döneminde kaleme aldığı yazıları sebebiyle tutuklandı, yazılarını neşreden yayınevleri kapatıldı. Enver Hoca’nın komünist iktidarı zamanında mahkûmiyeti bittikten sonra Tiran’da vefat etti.
Hafız İbrahim, Arnavut aydınlarının önde gelenlerinden biri sayılmaktadır. Eğitim, din. siyaset ve kültür alanlarında etkili faaliyetlerde bulunmuş, bir yandan okullarda görev yaparken öte yandan Kur’an tercüme ve tefsir çalışmalarını sürdürmüştür. Dajti dergisinin kurucularından biri olan Hafız İbrahim dönemindeki aydınları bu dergi etrafında toplamaya çalışmıştır. Arnavut halkına ait etnik bölgelerin birleştirilmesi için mücadele etmiş ve bu sebeple geniş bir çevre edinmiştir. Bu arada Osmanlı parlamentosunda milletvekili olan Hasan Priştina ve kültür çevrelerinin meşhurlarından sayılan Mûsâ Maçi, Hafız Ali Korca. İsmail Ndroçi, Hasan Vogli. Müslim Lagami. Nor-bert Yokl gibi kişilerle münasebet kurmuştur. Arapça, Türkçe ve muhtemelen Farsça’ya da vâkıf olan Hafız İbrahim eserlerinde, toplumu yaşadığı dönemin kültürel değerlerine bağlı kalarak ilerletmeyi amaçlamıştır. İsmail Bardhi tarafından Hafız İbrahim’in hayatı, eserleri ve ilmî kişiliği konusunda bir doktora tezi hazırlanmaktadır.
Eserleri
Hafız İbrahim’in en önemli eseri Ajka e Kuptimevet te Kur’ani Qerimit (Kur’ân-ı Kerîm meallerinin özü] adlı Arnavutça tercüme ve tefsir çalışmasıdır (Tirane 1929). Kur’ân-ı Kerim’in başından Tevbe sûresinin 16. âyetine kadar devam eden 1572 sayfa hacmindeki eser bu dilde yazılmış ilk tefsir kitabıdır. Müellifin hepsi Tiran’da basılmış diğer eserleri de şunlardır: Texhvidi (Tecvid 1921]; E Lemja e te Madhit Proiit dhe Jeta e Ti; (Ulu Peygamberin doğumu ve hayatı 1934); Dhuntie Ramazanı (Ramazanın verdikleri 1935). Mesime Teorike dhe Praklike te Moralit islam (İslâm ahlâkına ait teorik ve pratik dersler 1935); Libriise Falmes (Namaz kitabı 1937); Nje Broshure mbi Degat e Imanit (İman esaslarına ait bir broşür 1939); Besimi i Muslimanevet (Müslümanın inanç esasları 1942); Ç’eshte Islamizma (İslâm nedir? ) Udha Muhammedane (Muhammed’in yolu ); Hadithi Arbain (Kırk hadis): Patriotizma ne Tirane (Tiran’da vatanperverlik); Grenxat e Kuqe te Tiranes (Tiranın kızıl arıları); Dokrrat e Hinit (Kül budalalıkları |ts.j); Nje Anderr e ime (Bir rüyam). Son eserin yazma bir nüshası İsmail Bardhi’-nin özel kütüphanesinde bulunmaktadır. II. Dünya Savaşı’ndan sonra Arnavutluk’taki komünist rejim yüzünden bu eserlerin bir kısmının Belçika, Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri’nde yayımlandığı söylenmektedir.
TDV İslâm Ansiklopedisi