Muhammed Hacıyahiç (1918-1986) Boşnak asıllı âlim ve tarihçi.
6 Şubat 1918’de Saraybosna’da (Sarajevo) doğdu. Bosna-Hersek’in tanınmış ailelerinden olan Hacıyahiç ailesi, XVIII. yüzyılın meşhur şairlerinden Hacı Mustafa Muhlisrnin torunlarıdır. Muhammed Hacıyahiç bundan dolayı Muhlisîzâde olarak da tanınır. Babası Hacı Hafız Cemâleddin ile dedesi Hacı Hafız Muhammed’in Bosna-Hersekln kıraat ulemâsı arasında seçkin bir yeri vardı.
Hacıyahiç ilk ve orta öğrenimini Saraybosna’da tamamladı. Zagreb Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun olduktan sonra aynı fakültede doktora yaptı. Saraybosna, Mostar. Gradacac, Zagreb ve Rasa’da hukukçu olarak çeşitli görevlerde butundu. Emekliye ayrılmadan önceki son görevi, Bosna-Hersek İlimler Akade-misi’nin Bosna-Hersek Tarihi Komisyonu sekreterliği ve ilmî danışmanlığıdır. Uzun yıllar Saraybosna Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’ne bağlı Toplumsal Bilimler Araştırma Enstitüsü’nde misafir danışman olarak çalıştı. Hacıyahiç 21 Haziran 1986’da Saraybosna’da vefat etti.
Bosna-Hersek’te İslâm’ın yayılış tarihiyle ilgilenen Hacıyahiç kendi adıyla yahut M. Hj., Muhlisî Zade, A. Kopcic veya Muhamed Dtemaludinovic imzaları ile birçok makale ve eser yazmış, yayınlarında daha çok Bosna-Hersek’in müslüman halkının yakın dönem tarihi üzerinde durmuştur. Narodna Uzdanica adlı müslüman kültür derneğindeki sosyal faaliyetler onun himayesinde yürütülmüştür. Hacıyahiç, Kasım 1939-Aralık 1941 yılları arasında el-Hidaje dergisinde “Nasa Kro-nika” adlı bölümü yönetmiş, aynı dönemde Diyanet İşleri Başkanlığı Müzesi için bir proje hazırlamış, Bogumil ve müslüman Boşnak halkına ait bir güzel sanatlar fuarının hazırlık çalışmalarını yapan komisyona üye seçilmiştir. Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi tarafından 1972 yılından beri yayımlanan Analı Gazi Husrevbe-gove biblioteke dergisinin kurucusu, ilk başyazarı ve sorumlu yazı işleri müdürü olan Hacıyahiç, Yugoslavya’da ve dış ülkelerde yapılan ilmî toplantılarda özellikle Bosna-Hersekli müslüman halkın tarihi ve problemleri konusunda tebliğler sunmuştur. Saraybosna’da İlahiyat Fakültesinin kuruluşu sırasında Balkanlardaki İslâm medeniyeti ve kültürü dersinin müfredat programını hazırlamıştır. Bosna-Hersek’teki Hamzavîler hakkında araştırma yapanlardan biri de Hacıyahiçtir. Bu konuyla ilgili makaleleri Prilozi za Orijen-talnu Filologiju (POF) (11-111 (Sarajevo 1952-53), s. 215-217; V (1954-55|, s. 325-330; X-X! 11960-611, s. 193-203) ve Zivot adlı dergilerde yayımlanmıştır. Alhamiyado edebiyatına dair (Arap harfleriyle yazılmış Boşnak dilindeki edebiyat) Bosansko-Hercegovacka Knjizevna Hrestomatija adlı ansiklopedik eserin I. cildindeki “Muslimanska Knjitevna Tradicija” adlı bölümü hazırlamış ve ayrıca esere bir önsöz yazmıştır. Bogumiller, Bosna kilisesi, Bosna’da İslâmlaşma ve Bosna-Hersek Ortaçağ tarihiyle ilgili konularda da çalışmalar yapan Hacıyahiç’in makalelerinin büyük bir kısmı Islamski Svijet, Novi Behar, Prilozi za Orijentalnu Filologiju (POF), Glasnik Islamske Vjerske Zajednice (Glasnik Vrhovnog Islams-kog StarjeSinstva), Muslimanska Svi-jest, Bosanski Pogledi, Pregied, M/e-secnik Pravnog Drustva, Zivot, Anali GHB, Bibliotekarstvo, Obzor, Slo-vensko Bratstvo, Mladost, Hrvatski Dnevnik, Südost Forschungen gibi dergilerde yayımlanmıştır. Bundan başka Takvim, Narodna Uzdanica vb. yıllıklardaki makaleleriyleHrvatska Enciklopedija ve Enciklopedija Jugoslavije gibi ansiklopedilerde maddeleri neşredilmiştir.
Eserleri
1- Narodne Pjesme o Derdelez Aliji. Hacıyahiç, Cercelez Ali hakkındaki halk türkülerinden meydana gelen kitabın tahkikli neşrini yapmış ve bir de önsöz yazmıştır. Eser daha önce Novi Behar dergisinde yayımlanmıştır.
2- Stav Muslimana Bosne i Hercegovine u Pogledu Nacionalnog Opredjeljenja. On iki bölümden ibaret olan bu eserin dokuz bölümünü bizzat Hacıyahiç yazmış, “Priroda i Karakter Nacionalnog Osjecaja Muslimana” adlı bölümü Atıf Purİvatra, diğer bölümleri ise muhtemelen Mustafa İmamo-viç ile birlikte hazırlamıştır.
3- Graâa za Bibliografiju o Nacionalnoj Problema-tici Bosanskih Muslimana. Belgrad Toplumsal Bilimler Ensti-tüsü’nün “Yugoslavya’daki Milletlerarası İlişkiler ve Federalizm Problemi” adlı projesi için Atıf Purivatra ile ortak olarak hazırlanmış bir eserdir. Kitapta 1034 bibliyografi maddesi yer almaktadır.
4- Et-nogeneza Bosanskih Muslimana.
5- Predislamski Elementi a Kulturi Bosanskih Muslimana Son iki eser. Saraybosna Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’ne bağlı Toplumsal Bilimler Araştırma Enstitüsü’nde misafir danışman olarak hazırladığı ilmî projenin mahsulleridir.
6- Od Tradicije do İdentiteta. İkinci sırada yer alan eserin yeniden kaleme alınmış şeklidir.
7- İslam i Muslimani u Bosni i Hercegovini, Mahmud Tralyiç ve Niyaz Şükriç ile birlikte hazırlanmış ortak bir çalışma olup Saraybosna İlahiyat Fakültesi’-nin açılışı münasebetiyle yayımlanmıştır.
8- ABC Muslimana. Atıf Purivatra ile müşterek hazırlanan eser Boşnak halkına ait 1000’i aşkın maddeden meydana gelmiştir.
9- Porijeklo Bosanskih Muslimana. Bosnalı müslümanların tarihine dairdir.
10- Posebnost Bosne i Stradanja Muslimana. “Spectator” imzası ile memorandum olarak hazırlanıp
11- Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupa müttefik kuvvetlerine gönderilen eserde II. Dünya Savaşı esnasında Bosna’da müslümanlara yapılan zulüm ve katliamlar anlatılmaktadır.
TDV İslâm Ansiklopedisi