Fars edebiyatında hiciv, Abbasî döneminden başlayarak şekil ve muhteva bakımından Arap edebiyatının etkisiyle gelişmiştir. Fars edebiyatının bilinen ilk hicviyesi, Fİrdevsî’nin Gazneli Sultan Mahmud hakkında yazdığı rivayet edilen hicviyedir. X-XII. yüzyıllardan itibaren İranlı şairler eserlerinde hiciv türüne de yer vermişler, bu nitelikte uzun kasideler, kıtalar ve mesneviler yazmışlardır. Ancak bu türde ilk defa bir akım başlatan şair, Mâverâünnehir bölgesinde yaşayan Sûzenî-i Semerkandî’dir (ö. 568/ 1173). Öğrencilerinden Kaşide-i Laklak müellifi Ali Şatranc-ı Semerkandî. Cennetî-yi Nahşebî ve Lâmiî-yi Buhârî onun aynı bölgedeki takipçileri arasında yer alırlar. Humhâne adlı eserinde Sûzenî’yi ağır bir şekilde hicveden Hakîm Celâl (Celâlî) ve Sultan Sencer döneminin şairlerinden Kûşkekî-i Kâyinî dönemin hiciv yazan diğer şairlerindendir. Gazneliler devri şairlerinden Rûhî-i Velvâlicî ve Muhtârî-i Gaznevf nin de hicivleri vardır. Bu dönemde şairlerin bir kısmı övdükleri kişilerden bekledikleri ödülü alamadıkları veya az iltifat gördükleri zaman, bu imkânlardan faydalanan şairleri gözden düşürmek için çok ağır hicivler yazmışlardır. Nâsır-ı Hüs-rev. Senâî. Evhadüddin Enverî. Ebü’l-Alâ-i Gencevî, Zahîr-i Fâryâbî ve Cemâleddîn-i İsfahânî XI ve XII. yüzyıllarda hiciv yazan İranlı şairler arasında zikredilebilir. Ömer Hayyâm’ın da riyakâr zâhidleri yeren rubâî tarzında hicivleri vardır.
XII ve XIII. yüzyıllarda Moğol istilâsı devrinde hiciv ve hezl hem nazımda hem nesirde daha ilgi çekici bir hale gelmiş, bu dönemlerde yetişen şair ve ediplerden Sa’dî-i Şîrâzî GüJisfân’ında, Evha-düddîn-i Merâgi Câm-ı Cem’inde. Hâfız-ı Şîrâzî gazellerinde. Seyf-İ Fergânî kaside ve kıtalarında, Hâcû-yi Kirmânî bazı kıtalarında bu tür şiir örnekleri vermişlerdir. Dönemin özellikle hiciv ve hezl konusunda şiir yazan diğer bir şairi Ubeyd-i Zâkâ-nî-i KazvînîAîıîâku’İ-eşröi, Risâle-i Dil-güşâ, Ta’rifât ve Mûş u Gürbe adlı eserlerinde içtimaî hayatta siyasî çevrelerde görülen aksaklık ve çarpıklıkları hiciv ve hezl tarzında yermiştir. Bunların yanında, Ubeyd-i Zâkânî’nin ve Hâfız’ın etkisinde kalan Bû İshâk-ı Et’ime ve Dîvân-i Elbise yazarı Nizâmeddin Kârî-yi Yezdî’yi de zikretmek gerekir.
Safevîler dönemi şairleri arasında hiciv türünde en çok şiir yazan Vahşî-i Bâfki1-dir. Vahîdî-i Kumî, Hayretî-i Tûnî. Nâdim-i Lâhîcânî, Şifâî-yi İsfahânî ve Şeydâ-yi Feth-pûrfnin de bu tür bazı şiirleri vardır. Şifâî hicivde güçiü bir şair olmasına rağmen doktoru olduğu Şah Abbas hoşlanmadığı için bu tür şiir yazmayı terketmiştir. Kaçarlar dönemi şairlerinden Şihâb-ı Türşî-zî, Kâânî-i Şîrâzî ve Yağmâ-yi Cendekî de hiciv alanındaki şiirleriyle tanınmışlardır.
Meşrutiyet öncesi ve Meşrutiyet döneminde hiciv ve hezl yerini taşlama (tenz) türünden şiirlere bırakmıştır. Bu devirde halkı uyarmak amacıyla siyasî ve içtimaî muhtevalı manzum ve mensur eserler yazılmıştır. Bu tür şiir yazanların öncülüğünü, Nesîm-i Şimal mahlasıyla tanınan Seyyid Eşrefüddîn-i Gîlânî yapmıştır. Bu dönemde taşlama tarzı eser verenler arasında Edîbü’l-Memâlik Ferâhânî, Mirza Aşki. îrec Mirza, Pervîn-İ İ’tisâmî, Meli-kü’ş-şuarâ Bahar ve Ali Ekber-i Dihhudâ1-yı anmak gerekir.
XIX. yüzyılın sonlarından itibaren dergi ve gazetelerde hiciv türü şiirler görülmeye başlanmıştır. Bu tür şiirlere geniş Ölçüde yer veren ilk gazete 1898-1899 yıllarında Tebriz’de yayımlanan İhtiyâç dır. 1907-1908’de yayımlanan haftalık Sûr-i İsrâİîI dergisinde de hiciv türüne geniş yer verilmiştir. Modern dönemin en başarılı hicivleri Dihhudâ’nın bu dergide yazdığı, daha sonra Çerend Perend (Tahran mohş./i95l) adı altında toplanan eseridir. İran’ın son büyük hiciv üstadı Zebîh Bihrûz’un Mir^âtü’s-serâ’ir adlı eseri, Ubeyd-i Zâkânî’nin geliştirdiği edebî hiciv geleneğinin izlerini taşımaktadır.
Hiciv türünün siyasî niteliğini ve etkisini yitirmeye başladığı Rızâ Şah döneminde Tevfîk adlı bir dergi f 1921-1927) yayımlanmıştır. Rızâ Şah tahttan ayrılınca Baba Şâmâl dönemin en iyi hiciv örneklerini kaleme almıştır. Muhammed Musad-dık’ın iktidarı devrinde ve sonrasında daha çok sosyal içerik taşıyan hiciv örnekleri 1962’de tekrar çıkmaya başlayan Tevfîk dergisinde neşredilmiştir.
- Hiciv Nedir, Ne Demek, Türü, Özellikleri, Hakkında Bilgi
- Hiciv Yeni Türk Edebiyatında Yazarları, Özellikleri, Eserleri, Hakkında Bilgi
- Halk Edebiyatında Hiciv/Taşlama Özellikleri, Şairleri, Hakkında Bilgi
- Arap Edebiyatında Hiciv Türü, Özellikleri, Hakkında Bilgi
- Hiciv Divan Edebiyatında/Şiirinde, Şairleri, Özellikleri, Eserleri, Hakkında Bilgi
TDV İslâm Ansiklopedisi