Has Yunus Bey Türbesi -Enez- Tarihçesi, Mimari, Özellikleri, Hakkında Bilgi

Has Yûnus Bey Türbesi. Edirne’nin Enez ilçesinde XV. yüzyıla ait türbe.

Kasabanın yerleşim alanı dışındaki düz­lükte eski mezarlığın içindedir. İlkçağ’da adı Ainos olan Enez, tarih içinde Önemli bir ticaret ve liman şehri olarak gelişmiş. Edirne’nin Meriç yoluyla denize bağlantı­sını sağlayan bir iskele olmuştur.

Türbenin adını taşıdığı Yûnus Bey’in aslen ihtida etmiş bir Katalan (İspanyol) olduğuna dair kaydın doğruluk derecesi­ni kontrol mümkün değildir. Donanma kumandanı Hamza Bey’in Sakız adası se­feri arkasından i 4SS yazında Osmanlı do­nanmasının başına getirilen Has Yûnus Bey, denize açıldığı ilk seferinde bir fırtı­naya yakalanarak gemilerinden yedisini kaybetmiş, kendi sancak gemisi güçlükle Sakız’a sığınabilmiş, on iki gemisi de Midilli Umanı’na ulaşabilmiştir. Kritobulos ve Dukas adlı Bizanslı tarihçilerin ver­diği bilgilere göre Sakız önünde, içinde Midilli Dukası Gattelusio’nun kayınvalide­sinin de bulunduğu bir gemiyi ele geçir­meye çalışmış, daha sonra Anadolu kıyı­larında Yenice- Foça’da Ceneviz tüccarla­rını yakalamış ve ganimet toplayarak ka­sım ayı içinde donanmanın üssü olan Ge­libolu’ya dönmüş, hediyeleriyle esirleri sultana sunarak durumunu düzeltmeye çalışmıştır. Has Yûnus Bey bunun ardın­dan Enez’in fethine katıldı. Uzun süre Bi­zans hâkimiyetinde kalan şehir. İmpara­tor V. loannes Palaiologos’un kız kardeşi Maria Palaiologina, Ceneviz Francesco Gattelusio ile evlenince Midilli adası ile birlikte gelinlik çeyizi olarak ona verilmiş­ti (1355) Bundan sonra Cenovalı asil aile­ler arasında çeşitli iktidar mücadeleleri­ne sahne olan Enez, 1455yılı kışı ortasın­da Fâtih Sultan Mehmed kumandasın­daki Osmanlı ordusu ve on kadırgadan oluşan donanma tarafından kuşatma al­tına alındı. Bu esnada kasabanın idareci­si olan Dorino Gattelusio kışlamak üzere Semendirek adasına çekildi, Enez haikı da çaresiz kaldığından 1456 Ocak ayı için­de kaleyi teslim etti. Enez’e gelen Fâtih, Dorino’nun sarayına yerleşerek burada üç gün kaldı, kasabadaki en büyük kili­seyi camiye çevirdi, kalenin idaresini de Murad Bey’e bırakarak Edirne’ye döndü. Âşıkpaşazâde ve Neşrî’ye göre bu arada Yûnus Bey de Taşoz ve Limni adalarını fethetmiştir.

Fâtih buradan ayrılırken Yûnus Bey’e Dorino’yu da yakalama emrini verdi. Aynı zamanda adalardan Dorino’nun adamla­rını uzaklaştırmak için yola çıkan Yûnus Bey bir kadırga ile İmroz önüne gitti; fa­kat şiddetli fırtına yüzünden Kefalo Li-manı’na sığınmak zorunda kalarak bura­ya çağırttığı İmrozlu Kritobulos’u. adayı Dorino adına İdare eden loannes Laskaris Rhyndakenos’un yerine tayin etti. Do­rino’nun, bizzat Edirne’ye gidip Fâtih’e kendini affettirerek bu iki adanın ida­resini tekrar elde etmesi üzerine Yû­nus Bey buna karşı çıkarak adaların Gat-telusiolar’ın elinde kalmasının sıkıntı­lara yol açacağını padişaha bildirdi. Bu­nun üzerine Fâtih Sultan Mehmed ka­rarından dönerek Dorino’ya Makedon­ya’da Zihne’de timar verdi; ancak Dori­no kısa bir süre sonra yanındaki Türk muhafızları öldürterek Midilli’ye, oradan da Naksos (Nakşa) adasına kaçtı. Bu olay­dan sonra kaynaklarda Has Yûnus Bey hakkında bilgi bulunmamaktadır. Kendi­sini yakından tanıyan ve Fâtih’in biyogra­fisini yazan İmrozlu Kritobulos meşhur vekâyi’nâmesinde, bazı başarısızlıkları ile daha başka sebepler yüzünden gözden düşen Yûnus Beyin kısa bir süre sonra gazaba uğrayarak idam edildiğini kayde­der. Dorino ve Yûnus Bey’le ilgili olayla­rı görmüş, bazılarının içinde bulunmuş bir kişi olarak en doğru bilgileri Kritobu-los’un vermesi kuvvetle muhtemeldir. Ancak bunların kronolojik sırasını kasıtlı olarak karıştırmış olmalıdır. Bu olaylara çok daha uzak olan Dukas, Yûnus Bey’in gözden düştükten sonra Karia sancak beyliğine tayin edildiğini, yerine Hadım İsmail adında birinin getirildiğini bildirir. İkbali 1455 yazından 1456 yılı kışı sonla­rına kadar devam eden Has Yûnus Bey, Enez’in ocak ayı sonlarındaki (Dukas’a gö­re 24 Ocak’ta) fethini takip eden hafta­larda görevinden alınarak idam edilmiş olmalıdır. Sicill-i OsmânTde (IV. 676) Yû­nus Bey’in daha uzun yıllar yaşadığı ve Ot-lukbeli Meydan Savaşı’nda şehid düştü­ğü yolunda verilen bilgiler yanlıştır. Öte yandan bu denizcinin. Cenevizli Dorino Gattelusio ile Fâtih’e yaltaklanarak ken­disine bir derebeylik kurmak İsteyen Kri-tobulos’un entrikaları sonunda idam edil­miş olduğu da düşünülebilir.

Halk arasında, türbenin Fâtih Sultan Mehmed’in kaptanı Yûnus Bey’e ait ol­duğuna ve onun Enez’in fethinde “şehîden” öldüğüne inanılması Has Yûnus Bey’in burada defnedildiği ihtimalini ak­la getirmektedir. Aynca Enez’in fethine katılmış önemli bir kişi olarak kasabanın müslüman halkı tarafından burada bir “makam türbe” yaptırılmış olabilir. Böy­lece Enez fâtihi sayılan Yûnus Bey, yerli halk arasında Yûnus Baba adıyla anılan efsanevî bir kahraman durumuna girmiş­tir. Bunun yanında İstanbul’da, son kırk elli yıl içinde Has Yûnus Bey’e ait olduğu sanılarak 1952’de ihya edilen bir türbe daha vardır. Halbuki Enez’in fethiyle yeni kaptan İsmail Bey’in seferi arasındaki zamanda Yûnus Bey istanbul’a gelmemiş­tir. Süleymaniye semtinin alt tarafında Rızapaşa Yokuşu’nun başında Fuadpaşa caddesi köşesinde olan, önce Hacı Yûnus Baba Türbesi olarak bilinen küçük bir tür­be 1952 yılında yeniden yapılırken bura­ya Fâtih’in donanma kumandanı Has Yû­nus Paşa’nın adını bildiren bir kitabe ko­nulmuştur. Ancak yukarıda belirtildiği gi­bi Has Yûnus Bey’in İstanbul’da bir tür­besinin bulunmasına imkân yoktur.

Evvelce yakınında bir de tekke olduğu bilinen Enez’deki türbe geniş bir müslü­man mezarlığının ortasındadır. Etrafın­da kasabanın Türk halkına ait çok sayıda mezar taşı görülür. Pîrî Reis’in Kitâb-ı Bahriyye adlı eserindeki küçük portulan haritalarında Enez Limanı kenarında “Yûnusluk” yazısı ile bu kabristan İşaretlen­miştir. Buranın bütün Osmanlı dönemi boyunca kasabanın Türk mezarlığı oldu­ğu etraftaki çok sayıda mezar taşından anlaşılmaktadır. Türbe, mimarisinden de açıkça görüldüğü gibi bir Türk yapısı ol­mayıp çok küçük ölçüde bir hıristiyan iba­det yeri yani şapeldir. Etrafı moloz taş­lardan alçak bir duvarla çevrili olan bu haç biçimindeki yapının ortasında yük­sek kasnaklı bir kubbe vardır. Türbenin dış duvarları içinde bir de kuyu mevcuttur. Türbenin esas girişi Örülmüş, yan­dan yeni bir giriş açılmıştır. Mekânın haç şeklindeki kollan beşik tonozlarla Örtülü­dür. Bu kollardan birine. Kaptan Yûnus Bey’e ait olduğu kabul edilen bir sandu­ka yerleştirilmiştir. Bina moloz taşlardan inşa edilmiştir. 1,65 m. yüksekliği olan kasnak, 15 cm. genişliğinde ve 60 cm. yüksekliğinde mazgal gibi dar ve uzun dört pencereye sahiptir. Kubbe ve tonoz­lar alaturka kiremitlerle örtülüdür. Bu küçük binanın doğu tarafında, üzeri ya-nm kubbe ile örtülü ve dışa yarım yuvar­lak bir çıkıntı teşkil eden bir apsis vardır. Esasında çok ufak bir hıristiyan ibadet yeri olduğu anlaşılan bu tarihî eser. Has Yûnus Bey adına 500 yıldır Enez’in Türk halkı tarafından saygı gösterilen bir türbe-ziyaretgâh halinde yaşamaktadır.

TDV İslâm Ansiklopedisi