Hinduizm’in temel doktrinleri büyük oranda kutsal kabul edilen kitaplarda bulunur. Hindu geleneğine göre kutsal kitaplar Şruti (vahiy) ve Smriti (gelenek) olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Şruti türünden metinlerin Tanrı tarafından “rişi” adını alan rahiplere vahiy yoluyla verildiğine inanılır. Smriti koleksiyonu ise ilhama dayalı olduğu kabul edilen ve gelenek içerisinde şekillenen metinlerden oluşur. Şruti koleksiyonu içinde şu metinler yer alır:
1. Vedalar. Rİg Veda. Sama Veda. Yacur Veda ve Atharva Veda olmak üzere dört bölüme ayrılan Vedalar genel olarak natüralist bir teolojiye sahiptir. Hinduizm’in ilk ilâhları bu koleksiyonda belirir. Her ne kadar Vedalar çok tanrılı ise de sonraki Hindu teologları bu politeizmi sembolik olarak yorumlamış ve Vedik İnancı monoteist açıdan değerlendirmişlerdir.
2. Brahmanalar. Bunlar Vedalar’a yazılan şerhlerdir. Özelleşmiş din adamları çevresinde oluşan bu koleksiyonun temel teolojisi kurbanın değeridir. Modern Hinduizm’in kurbana dair ilk inançları bu metinlerde ortaya çıkar. Brah-manalar’da bulunan ritüelle ilgili konulara şerh olarak yazılan Aranyakalar da aynı konular hakkındadır.
3. Upanişadlar. Milâttan önce VIII. yüzyıl civarından milâttan önce VI. yüzyıla kadar olan süre içerisinde ortaya çıkan Upanişadlar’ın öğretisi, inziva hayatına çekilen Kşatriya kastına mensup mistik grupların oluşturduğu bir çevrede şekillenmiştir. Vedalar’ın şerhi olarak kabul edilse bile Upanişadlar mahiyeti İtibariyle onlardan farklıdır. Vedalar’daki çok tanrıcılık Upanişadlar’da yerini tek tanrıcılığa bırakmıştır. Upani-şad koleksiyonu yaklaşık 200 ayrı kitapçıktan oluşur. Kitapçıklar üslûp olarak edebîdir ve diyaloglar tarzında kaleme alınmıştır.
Smriti koleksiyonunda şu metinler bulunur:
1. Vedangalar. Vedalar’ın şerhi mahiyetinde olup milâttan önce V. yüzyıl civarında ortaya çıkmıştır. Sikşa, Kalpa. Vyâkrana, Nirukta, Chanda, Jyotişa şeklinde altı kısımdan oluşur. Konulan. Vedalar’daki ritüellerin nasıl yapılacağından kurbanla ilgili işlemlerin mahiyetine kadar geniş bir alanı kapsar.
2. Dharma Sutra ve Dharma Şastralar. Bazan Vedangalar arasında sayılan bu koleksiyon gündelik hayata ait konulan İçerir. Dharma Şastralar’ın bir parçası olan Manu Kanunnâmesi modern Hindu fıkhının temelini oluşturur ve evlilikten ölüm sonrasındaki hayata kadar pek çok konuyu ele alır.
3. Puranalar. Mitoslar, tanrıların şecereleri, kahramanlar ve azizlerle ilgili zengin bilgiler veren Puranalar bir anlamda Hinduizm’in kutsal tarihini sunar. Hindu mitolojisinin pek çok unsuru bu kitaplarda korunmuştur.
4. Destanlar. Mahabharata ve Ramayana başta olmak üzere çeşitli destanlar özellikle halk arasında sevilir. Mahabharata’nın bir bölümünü teşkil eden Bhagavat Gita modern Hindu ahlâkının da temelini oluşturur.
5. Tantralar. Yerli halklara ait cinsel kültlerle Brahmanizm’in karışımı sonucu meydana gelen Tantralar. ibadet şekillerinden epistemolojiye kadar geniş bir alanı konu edinir. Tantralar etrafında oluşan öğreti Tantra astra adını alır ve klasik Hinduizm tarafından heterodoks bir öğreti olarak kabul edilir. Bugün Tantrasastra özel bir mezhep durumundadır.
TDV İslâm Ansiklopedisi