Hüsrev Paşa Kütüphanesi. Koca Hüsrev Paşa (ö. 1855) tarafından İstanbul Eyüp’teki külliyesinde kurulan kütüphane.
II. Mahmud ve Abdülmecid dönemlerinin önde gelen devlet adamlarından olan Hüsrev Paşa’nın Eyüp Bostan İskelesİ’nde inşa ettirdiği bina 1255 (1839) yılından itibaren kütüphane olarak faaliyet göstermiştir. Kütüphanenin vakfiyesi 15 Şaban 1270 (13 Mayıs 1854) tarihinde düzenlenmiş olup kitapların üzerindeki vakıf mührü 1271 (1855) yılını göstermektedir. Hüsrev Paşa, vakfiyede talebeler ve diğer kimseler için 1015 cilt kitap vakfettiğini bildirmektedir. Ancak daha sonraki ilâvelerle bu kütüphanede 714″ü yazma, 445’i basma olmak üzere toplam 1159 kitap bulunduğu tesbit edilmiştir. Basma kitapların fihristi II. Abdülhamid devrinde Defter-i Kütübhûne-i Hüsrev Paşa adıyla yayımlanmıştır. Kütüphanede bulunan kitaplar 935 sıra numarasına kadar numaralanmıştır. Vakıf mühründe “Mine’l-kütübi’lletî vakafehâ abdü’l-fakîr ilâ keremi rabbihi’l-gafûr şeyhü’l-vüzerâ Mehmed Hüsrev Paşa encâ-hullâhü sübhânehû mimmâ yehâf 1271” ibaresi yer almaktadır.
Hüsrev Paşa Kütüphanesindeki kitaplar 1914 yılında Sultanselim’deki Medre-setü’l-mütehassısîn’e. 1918’de Süleymaniye Kütüphanesi’ne nakledilmiştir. 1924 yılında çıkarılan Tevhîd-i Tedrisât Kanunu ile kütüphanelerin Maarif Vekâleti’ne devredilmesinden sonra kitaplar Hüsrev Paşa Kütüphanesi’ne iade edilmiş, aynı yıl Eyüp Sultan Camii, Mihrişah Sultan, Beşir Ağa, Esmihan (İsmihan) Sultan, Hasan Hüsnü Paşa kütüphaneleri de bu kütüphaneye bağlanmıştır.
Vakfiyeye göre Hüsrev Paşa Kütüphanesi’nde bulunan üç hâfız-ı kütüb, okuyuculara kitap verilmesi hizmeti yanında kitapların korunmasıyla da görevliydi. Birinci hâfız-ı kütübe 500, ikinci hâfız-ı kü-tübe 200, üçüncü hâfız-ı kütübe 100 kuruş aylık tahsis edilmiş olup bu ücretler o dönemdeki emsallerinden yüksek tutulmuştur.
Kütüphane binasının Halic’e yakın olması kitapların rutubetten etkilenmesine sebep olduğundan Hüsrev Paşa kitapları ile buraya bağlı olan kütüphaneler 1957 yılında tekrar Süleymaniye Kütüphanesi’ne nakledilmiştir. Daha sonra uzunca bir süre Eyüp İlçe Halk Kütüphanesi olarak kullanılan yapı bakımsız ve harap duruma gelince 198S yılında terkedilmiştir. 1990’da kısmen tamir edilerek kubbeleri kurşunla kaplanan yapının kullanım hakkını Vakıflar Genel Müdürlüğü’nden alan Kültür Bakanlığı burada herhangi bir hizmet vermediğinden bina halen boş durmaktadır.
TDV İslâm Ansiklopedisi