İsmail Rûmî (ö. 1041/1631) Kâdîriyye tarikatının Rûmiyye kolunun kurucusu.
Tosya’nın Bansa köyünde doğdu. Babası Çoban Ali, oğlunun daha iyi yetişmesi için Tosya’ya taşındı. Medrese ilimlerini tahsil ederken Halvetiyye tarikatı şeyhlerinden Ahmed Efendi’nin sohbetlerine devam etmeye başlayan İsmail Rûmî, bir gece rüyasında Abdülkadir-i Geylânî’yi görerek onun manevî işareti üzerine Bağdat’a gitmek üzere yola çıktı. Bağdat’a ulaşınca Kâdiriyye’nin merkez dergâhına gidip dergâhın postnişini Bağdat nakîbüleşrafı Seyyid Feyzullah Efendi’ye kendini tanıttı. Bir müddet sonra erbaîn çıkarmak üzere halvete girdi. Seyrü sülû-künü tamamlayınca mürşidinin tavsiyesi üzerine Bağdat’tan ayrıldı. Anadolu’ya gelmeden Mısır’a uğrayarak sohbetlerine katıldığı Ahmed-i Mısrî’den de İcazetname aldı. Bundan dolayı bazı silsilenamelerde mürşidinin Feyzullah Efendi, bazılarında ise Ahmed Efendi olarak kaydedildiği görülmektedir.
1020 (1611) yılında İstanbul’a gelen İsmail Rûmî bir süre Sofular Camii’nde kaldı, daha sonra Tophane’de Hacı Pîrî adlı bir kişiye ait arsa üzerinde bir tekke inşa ettirdi. Onun Anadolu ve Rumeli’nin değişik şehirlerinde kırk kadar tekke’yaptırdığı kaydedilmektedir. Kâdİriyye tarikatı, Kâdirîhâne diye anılan bu dergâhın kurulmasından
İstanbul’da yayılmaya başlamış, XV. yüzyılda Bursa’da kurulan Eşrefıyye kolu ile birlikte bu tarikatın Osmanlı topraklarında yaygınlık kazanmasında Önemli rol oynamıştır. Bu tesir sebebiyle “pîrsânî” unvanıyla anılan ve kendisine Kâdiriyye’-nin Rûmiyye kolu nisbet edilen İsmail Rûmî vefatında kurduğu tekkenin hazîresine defnedildi. Tekkenin meşihatı halifelerinden Seyyid Halil tarafından sürdürülmüştür. Usturumcalı Ahmed Efendi adlı halifesi 1038’de (1628) Bursa’da İsmail Rûmî Dergâhı’nı (Hamam Tekke) kurmuştur.
İsmail Rûmî, Sultan Ahmed Camii’nin açılışında den/işleriyle birlikte Kâdirî usulü zikir yapmış, daha sonra bu camide cuma günleri namazdan sonra Kâdirî evradının okunması bir gelenek halini almıştır. Bu gelenek günümüzde de sürmekte, Kâdirîhâne şeyhinin görevlendirdiği bir derviş cuma namazından sonra camide Kadiri evradını okumaktadır. Kâdirîhâne Kâdİriyye tarikatının merkez tekkesi olmuş, Anadolu ve Rumeli’de Kâdirî şeyhlerinin verdiği icazetnameler Kâdirîhâne şeyhi tarafından tasdik edilmiştir.
TDV İslâm Ansiklopedisi