Karadağ -Sırbistan- Nerede, Tarihi, Nüfusu, Başkenti, Hakkında Bilgi

Karadağ Güneydoğu Avrupa‘da bir ülke.

Balkanların batısında batıdan Bosna -Hersek ve Hırvatistan, güneydoğudan Ar­navutluk sınırlarıyla çevrilidir. Kuzeydoğu ve doğusunda, 1991 ‘de Yugoslavya’nın çözülmesinden sonra 1992’de birlikte Yu­goslav Federasyonu’nu oluşturdukları Sır­bistan bulunur. Daha gelişmiş bir kesimi olan Adriyatik sahiliyle îşkodra (Shkoder) gölü civarında verimli bir ova dışında ül­kenin çoğu, yüksek Dinar Alpleri’nin kap­ladığı ekonomik ve sosyal yönden geri kalmış dağlık kısımlardan oluşur. Bölge Sırp-Hırvat dilinde Crna Gora. İtalyanca’­da Montenegro adıyla,anılır. Türkçe ismi de bunların tercümesine dayanır. Resmî adı Republika Crna Gora’dır.

Karadağ’ın başşehri Podgorica [1945-1991’de Titograd] yüzölçümü 13.812 km2′-dır. 1990’dan kısa bir süre önce nüfus, % 7û’in az üzerinde Ortodoks hıristiyanlar (Karadağlılar ile kısmen Sırplar) ve %20′-si müslümanlarf üçte ikisi Boşnak, üçte biri Arnavut olmak üzere 1999 yılında tahminî 680.000 idi. Bunun dışındakiler ise Hırvatlar ve kendilerini Yugoslav ola­rak tanıtanlardan oluşur. Podgorica [1991 nüfusu 118.059] dışında başlıca şehirleri Niksic, Bijelo Polje, Pljevlja, Ulcinj, Cetinje, Bar, Budva ve Kotor’dur.

VI ve Vll. yüzyıllarda Slavlar’ın bölgeye gelmesinden sonra kısmen Katolikleşti-rilmiş olan eski Balkan halkları, göçebelik ve Balkan ailesi diye adlandırılan ataerkil aile yapısı tarafından karakterize edilen kendi otonom yaşam tarzlarını sürdüre­bildikleri dağlara çekildiler. Ovada, za­manla harabe durumundaki Roma”nın bölge başşehri olan ve hıristiyan Güney Slav Prensliği Duklja’ya adını veren Dioc-leia’dayeni bir politik oluşum ortaya çıktı. XI. yüzyılda Duklja ismi yerini ovanın orta­sından geçen ana nehirden alan Zeta’ya bıraktı. Prenslik 1077’de bir krallık haline geldi. Bosna ve Sırbistan’ın merkez böl­gesi olan Raska’yı da içine alan Zeta’nın sınırları bir asır öncekinden birkaç katı genişliğindeydi. Bu sırada dinî alanda Ro­man Katolikliği’nin etkisi yayılmaktaydı. 1101 ‘den sonra devlet anarşi içine düştü, böylece Zeta Sırp ve Bizans hâkimiyeti arasında sürekli el değiştirdi. 1189 yılın­da Sırbistan hâkimiyetini sağlamlaştırdı, fakat Zeta’ya bir tür özel statü tanındı. Sahil kasabaları Katolik olarak kalırken iç bölgelerde Ortodoks kilisesi üstünlük sağ­ladı. Bu dönemde Crna Gora (Karadağ) is­mi ilk olarak kullanıldı. Sırbistan. XIII. yüz­yılın ikinci yarısında çözülmeye başladı­ğında Zeta büyük oranda bağımsızlığını elde ettiyse de yerel feodal beylerin kom­şularıyla ya da birbirleriyle sürekli müca­deleleri yüzünden politik istikrara kavu­şamadı.

Osmanlılarla ilk çarpışma 1385’te ger­çekleşti. 1421 ‘de Balsici ailesinin son ida­recisi Zeta’yi miras olarak Sırp despotuna bıraktı. Bölge, Crnojevici desteğinde ya­yılan Venedik gücüyle zorlu mücadelele­re sahne olurken aynı zamanda Osmanlı­lar da doğudan nüfuz ettiler. İlk Osmanlı idaresi Fâtih Sultan Mehmed döneminin son yıllarında tesis edildiyse de onun ve­fatı üzerine Crnojevici bazı yerleri geri al­mayı başardı. Fakat bu durum direnme güçlerini kaybetmeleriyle sona erdi. Bu­rası İşkodra sancağının bir parçası haline getirildi. 1S14’te Crnojevici’nin soyundan gelen ve Osmanlı eğitimi almış olan İs­kender Bey’in idaresinde Zeta”dan daha küçük olan Karadağ kesimi ayrı bir sancak şeklinde teşkil edildi. Başlangıçta bazı tereddütlerden sonra Osmanlılar bütün bölgeyi padişah hassı durumuna getirdi­ler ve hâne başına bir altın (filori) olarak tesbit edilen vergileri doğrudan doğruya hazinece tahsil edildi. Vergilerin topluca alınması (maktu sistem), Venedik veya âsilerle olan çatışmalarda askerî yardım istenmesi, tuz madenlerinde bir miktar insan gücünden faydalanılması ve Podgo­rica kadısının ara sıra karışması gibi hu­suslar dışında İdareciler mahallî işlere ve halkın yaşayış tarzına fazlaca müdahale etmediler. Başlangıçta bazı araziler İs­kender Bey ve Ortodoks kilisesinin mül­kiyetinde olmakla birlikte sonraları sade­ce Kilise arazileri önem kazanmıştır. Ka­radağ, Osmanlı öncesi sosyopolitik yapı­larla bağlantısı az olan ya da hiç olmayan göçebe kabilelerin oluşturduğu gevşek bir konfederasyondu. Gerçekte bu nevi bir yaşam tarzının ortaya çıkışı temelde sınırdaki dar arazi şeridinin özel şartları­na bağlı bir durumdu. Cetinje Ortodoks piskoposu (Çetine viadikasi) tedricen en yüksek otorite haline geldi ve ailesi de hâ­kim hanedan oldu. Kadim Zeta’nın önemli bir kısmı İşkodra, Dukagjin. Prizren, Vu-citrin ve Hersek gibi diğer sancaklar ara­sında bölünmüş ve düzenli bir şekilde yö­netilmiştir.

Çetine vladikasına bağlı olarak Kara­dağ’da beş nahiye bulunuyordu. Bunlar 1614’te doksan köyden oluşuyor ve 3500 hâne, 8000 dolayında yetişkin erkek nü­fus burada yer alıyordu. İçlerinde silâhlı 1000 kişilik bir kuvvet vardı. Karadağlılar, Venediklilere karşı olan mücadelelerde ve bölgedeki isyan olaylarında Osmanli-lar’a yardımcı olurlardı. Bu durum 1683′-teki İl. Viyana bozgununa kadar sürdü. Karadağlılar savaş sırasında 1688’de Ve-nedik’in himayesi aitina girdiler. 1692’de Osmanlı kuvvetleri Çetine’yi tahrip etti. Şehir 1704’te yeniden imar edildi. Os­manlı karşıtı hareketler giderek arttı. Ruslar, 171 fde Karadağ’a elçi göndere­rek onları Osmanlılar aleyhinde harekete geçirmek istedilerse de Prut savaşında mağlûp olunca bu faaliyetlerine son ver­diler. 1714’te Bosna Valisi Köprülüzâde Nûman Paşa Venediklilerden yardım gö­ren Karadağlılar üzerine yürüdü ve Çetine’yi yeniden tahrip etti. 1718 Pasarofça Antlaşması sonrası Karadağ’da bir süre sükûnet sağlandı, İşkodra Valisi Buşatlı Kara Mahmud Paşa, Karadağ’ı tam olarak kontrolü altına almak için uzun bir mü­cadeleye girişti. 1795’te Kruse savaşın­da hayatını kaybetmesi üzerine Zeta’nın doğusundaki bir kısım kabileler Kara­dağ’a iltihak ettiler.

Osmanlı gücünün azalmasının da etki­siyle ortaya çıkan ayaklanmalar giderek Karadağ’ı bağımsızlığa götürdü. Rus et­kisi hâkim hale geldi. Çar II. Petro 1830-1851 ilk defa olarak Karadağlıların hü­kümdarı unvanını aldı. Ancak bu bağım­sızlık 1878’deki Berlin Kongresi’ne kadar milletlerarası camia tarafından tanınma­dı. Bu süre zarfında Ruslar Karadağ’ın idaresinde yeni düzenlemeler yaptılar. Osmanlıların elinde bulunan Podgoriça’ya karşı yapılan saldırılar Osmanlı kuvvetle­rinin Karadağ’a girmesine yol açtı, 1838′-de iki taraf arasında imzalanan antlaş­mayla Hersek-Dalmaçya sının yakınında­ki Grahova arazisi tarafsız hale getirildi. II. Danilo’nun (1852-1860] Osmanlı hükü­metiyle tâbilik bağlarını kesmesi. Osman-lılar’a karşı baş gösteren hareketlenme­ler üzerine Ömer Paşa kumandasındaki bir ordu Karadağ’a girdi. Avusturya Kara­dağ’ın muhtariyetini tehdit eden bu ha­reketi protesto etti. Bunun üzerine 1853 Martında sınırlardaki mevcut durumun geçerli olması şartıyla bir antlaşma yapıl­dı. Kırım Harbi sonrasında toplanan Pa­ris Kongresi’ne başvuran Karadağlılar, Osmanlilar’ın hiçbir zaman topraklarına hâkim olamadığı ve sürekli bir savaş hali­nin bulunduğunu ileri sürerek istiklâlle­rinin tasdikini, ayrıca Arnavutluk ve Her-sek’ten bazı toprakların kendilerine ve­rilmesini istedilerse de bu hususta her­hangi bir karar alınmadı. 18S8’de müca­dele yenidenbaşladı. Hüseyin Paşa kuv­vetleri Grahova’da Karadağlılarda mağlûp oldu. Bunun üzerine 1859’da İstanbul’da toplanan elçiler tarafsız arazi olan Graho-va’nın ve yakınındaki toprakların Karadağ prensliğine verilmesini kabul etti. 1861′-de Hersek’te çıkan isyan hareketi Karadağlılar tarafından desteklenince Osmanlı kuvvetleri 1862 baharında iki kol halinde Karadağ’a girdi. Karadağ Prensi Iİ. Nikola Osmanlılarla anlaşma yapmak zorunda kaldı ve Osmanlı isteklerini kabul etti. Fa­kat Rusya’yı harekete geçirerek İşkodra’-yı Hersek’e bağlayan ve Karadağ’dan ge­çen yol üzerinde Osmanlı kuvvetlerinin yerleştirildiği kuleleri yıktırttı. 1876″da Sırbistan Osmanlılar’a karşı savaş ilân edince müttefiki sıfatıyla Karadağ da ona katıldı. Savaşın sonlarına doğru Niksic, Podgorica. Bar’ı aldı, Ülgün’ü (Dulcigno) ele geçirdi. 1878 Berlin Kongresi’nde Ka­radağ istiklâlini kazandı. Karadağ’ın eline geçen arazilerdeki müslüman halk bura­ları terketti. 188l’e kadar Karadağ arazi­si iki katına çıktı ve I. Balkan Harbi’nin ar­dından tekrar genişledi. Bu süreç daha verimli ve yerleşik bölgelerin ilhakıyla il­gili olarak görülebilir. Coğrafî genişlemeye daha çok şehir ahalisinden oluşan müslü­man nüfusun kovulması ve imhası eşlik etti. 1912 ile 1941 yılları arasında katliam­lar tamamen sona ermemekle birlikte bu durum savaş zamanı tamamıyla gözle gö­rülür hale geldi. Sirplar’ın idaresindeki Yu­goslav Krallığı’nın bir parçası olarak Ka­radağ politik kimliğini kaybetti. 1945′-ten sonraki Yugoslavya’da ise eski haline getirildi. Sırbistan ve Sırp Ortodoks kilise­si arasındaki yakın ilişkiler sebebiyle Ka­radağlılar etnik kimlikleri açısından ken­dilerini Sırp halkının bir parçası olarak görmekle tamamen bağımsız bir Kara­dağ halkı kabul etmek arasında tarih bo­yunca kararsız kalmışlardır. 1980’li yılla­rın sonundan itibaren öncelikle müslü­man nüfusun zararına olan, ancak Kara-dağlılar’Ia diğerlerinde de kayıplara yol açan ve kimlik değiştirdiklerini beyan et­meyi hedefleyen baskılardan şahıslara, mülklere ve kültürel mirasa yönelik fizikî saldırılara kadar değişen şekillerde şid­detli bir Sırplaştırma kampanyası başla­dı. 1991’deSlovenya. Hırvatistan, Bosna-Hersek ve Makedonya Yugoslavya’dan ay­rıldığında Karadağ’daki Sırp yanlısı yöne­tim Sırbistan ile birlikte Savezna Republika Jugoslavije adındaki yeni federasyonu oluşturdu. Ancak2001 yılı başlarında Yugoslavya’daki rejim değişikliği Karadağ’ı da etkilemiştir. 22 Nisan 2001 ‘deki seçim­leri kazanan devlet başkanı M. -Dukanovic, Yugoslavya’dan bağımsızlık için refe­randuma gideceğini ilân etmiştir. Ancak Yugoslavya’dan ayrılma istekleri Avrupa Birliği ve NATO tarafından desteklenme­yince bugüne kadar referandum gerçek­leşmemiştir. Gelişen şartlarla yapılan 21 Mayıs 2006 Pazar günü yapılan referandumda çıkan % 55,5’lik evet oyu ile ise bağımsız olma kararı almıştır. 3 Haziran 2006’da ise Karadağ Parlamentosu, referandumda çıkan sonuca dayanarak Karadağ’ın bağımsızlığını ilân etti.

Islâmî kültür özellikle şehirlerde, bu­günkü Karadağ’ın dağlık iç kesiminde Osmanlılar’ın kurduğu yerleşim yerlerinde yoğunlaşmıştır. XIX. yüzyıla gelinceye kadar yeni yerleşim yerleri kurulmuştur. Bunların en önemlisi. Hersek sancağının idare merkezi olan ve 1570 civarında inşa edilen Hüseyin Paşa (Boljanic) Camİİ’nin yer aldığı Pljevlja’dır (Taşlıca). Şairlerin, hattatların, âlimlerin ve İslâm kültürü­nün diğer temsilcilerinin ortaya çıktığı ve eserler verdiği Öteki merkezler de Bıjelo Polje (Akova), Niksic ve Podgorica’dır.

TDV İslâm Ansiklopedisi