el-Maksûd. Osmanlı medreselerinde okutulan Arapça sarf kitabı.
Müellifi bilinmemektedir. Birgivî eserin İmam-ı Âzam Ebû Hanîfe’ye ait olduğunu söylüyorsa da kaynaklarda bu görüşü teyit eden bir kayda rastlanmamıştır. Kitapta önce sarf ilminin önemine işaret edilmiş, daha sonra sülâsî mücerred ve rubâî mücerred fiillerin vezinleriyle rubâî mücerred veznine mülhak altı bab tanıtılmış, ardından sülâsiye mezîd rubâî, humâsî ve südâsî fiil kalıpları ile (toplam on dört kalıp) rubâî mücerrede mezîd üç fiil kalıbı ele alınmıştır. “Masdardan türeyen kipler” başlığı altında masdar, masdar çeşitleri ve masdardan türeyen mazi, muzâri, emir ve nehiy, ism-i fail ve isrn-i mef ûl kip ve kalıplarının kuruluş ve çekimleri açıklanmıştır. “Sahih fiillerin çekimi” başlığıyla sahih fiillerin mücerred ve mezîd kalıplarının mazi, muzâri. emir ve nehiy kiplerinin malûm ve meçhul şekilleriyle ism-i fail ve ism-i mef ûllerinin çekimleri anlatılmıştır. “Notlar” (Fevâid] başlığını taşıyan bölümde geçişsiz (lâzım) bir fiili geçişli (müteaddî), geçişli bir fiili geçişsiz yapmanın yollan, hangi fiil kalıplarının (bab) geçişlilik veya geçişsizlik bildirdiği, fiil kalıplarının ifade ettiği istek, işteşlik (müşareket) ve dönüşlülük (mutavaat) gibi diğer anlamlar, isim ve fiillerdeki zâid harfler ve bu harflerden bazılarının bildirdiği mânalarla bir kelimedeki zâid harfleri belirlemenin yollan açıklanmıştır. “İlletli fiillerle sahih fiillerden hemzeli ve muzaaf olanlar” başlıklı bölümde söz konusu fiillerle bunların çekimleri esnasında meydana gelen i’Iâl, ibdâl ve idgam gibi değişiklikler ve kuralları açıklanmıştır. el-Makşûd’a birçok şerh yazılmıştır. Bunlardan Birgivî’nin İm’ânü’l-enzâr’ale’l-Maksûd’u Ömer b. Asker el-Hamevî’nin şerhiyle müellifi meçhul el-MaÜûb bi-şerhi’l-Maksûd ve îsâ (Efendi) es-Sîrevî’ninffûhu’ş-şurüh’u sayılabilir. Eser Manisalı Ahmed b. Muhammed tarafından Türkçe olarak şerhedilmiştir. Hocazâde Ahmed kitaba bazı ilâveler yapmış ve bu çalışma İlaveli Maksûd adıyla basılarak dönemin okullarında okutulmuştur.
TDV İslâm Ansiklopedisi