Kitâbü’l-Erbaîn. Fahreddin er-Râzî’nin (ö. 606/1210) kelâm ilminin ana konularına dair eseri.
Tam adı el-Erbafîn ü uşûli’d-dîn olup bazı kaynaklarda el-Mebâhişû’l-erbdûn îî usûli’d-dîn şeklinde de zikredilmektedir. Kitabın mukaddimesinden anlaşıldığına göre Fahreddin er-Râzî bu eserini büyük oğlu Muhammed’in karşılaşacağı inanç problemlerini kolaylıkla çözebilmesi için kaleme almıştır. Kırk konu (mesele) halinde düzenlenen Kitâbü’l-Erbaîn’in muhtevasını ilâhiyyât, sem’iyyât, nübüvvet, ceza- mükâfat ve imamet olmak üzere beş ana bölüme ayırmak mümkündür.
Eserin birinci bölümünde âlemin hudûsü yoluyla yaratıcının varlığının ispatına çalışılmış, dördüncü meseleden itibaren yedi ayrı başlık altında selbî, daha sonra yine yedi mesele halinde sübûtî sıfatlar konu edilmiştir. On sekizinci meselede selbî sıfatlardan sayılan beka kavramı üzerinde durulmuş, ardından Ehl-i sünnet’le Mutezile arasında tartışma konusu olan rü’yetullah meselesi ele alınmış, Allah’ın mahiyet ve künhünün beşer tarafından İdrak edilip edilemeyeceği hususu tartışılmıştır. İlâhiyyât bahislerinin yirmi ikinci meseleden itibaren sekiz başlık altında yer alan konuları şunlardır: Kullara ait fiillerin yaratılması, kudret ve irade sıfatlarının kapsamı, hüsün ve kubuh, cevher-i ferd, nefsin mâhiyeti ve cisimler arasındaki boşluk(halâ) teorisi. Kitâbü’l-Erbaîn’in otuzuncu meselesi âhiret (meâd) bahislerine ayrılmıştır. Oldukça muhtasar tutulan bu bölümde daha çok filozofların görüşleri cevaplandırılmıştır. Daha sonra dört başlık altında nübüvvet ve keramet konuları işlenmiş, otuz beşinci meseleden itibaren yine dört başlık altında da cezamükâfat, günah ve şefaat bahisleri ele alınmış, otuz dokuzuncu mesele imamet konusuna ayrılmıştır. Kitabın son bahsi aklî istidlal sırasında göz önünde bulundurulması gereken bazı noktalara dairdir.
Brockelmann’ın dünyanın çeşitli yerlerindeki yazma nüshalarına işaret ettiği eserin İstanbul’un muhtelif kütüphanelerinde de pek çok nüshası bulunmaktadır. Kitâbü’l-Erbaîn’in tesbit edilebilen en eski baskısı Haydarâbâd’da yapılmıştır (1353/1934). Eserin Ahmed Hicâzî es-Sekkâ ve Muhammed Mu’tasım Billâh tarafından gerçekleştirilen iki neşri daha bulunmaktadır.
Kitâbü’l-Erbaîn’in Sirâceddin el-Urmevî tarafından yapılan Lübabü’I-Erbafîn fî uşûli’d’dîn adlı muhtasarının bir nüshası Süleymaniye bir diğeri Topkapı Sarayı Müzesi kütüphanelerinde bulunmakta, bir başka nüshasının da Dublin’de bulunduğu kaydedilmektedir. Kâtib Çelebi, eserin Cemâleddin b. Vâsıl tarafından da ihtisar edildiğini belirtmektedir. İbnü’l-Ekfânî’ninde bir muhtasar yazdığı eseri Şehâbeddin el-Karâfî şerhetmiştir.
TDV İslâm Ansiklopedisi