Kitâbü’r-Ravzateyn. Ebû Şâme el-Makdisî’nin (ö. 665/1267) Nûreddin Mahmud Zengî ve Selâhaddîn-i Eyyûbî’ye dair eseri.
Tam adı Kitâbü’r-Ravzateyn ahbâri’d-devleteyn en-Nûriyye ve’ş-Şalâhiyye olan eser, Nûreddin Mahmud Zengî ile Selâhaddîn-i Eyyûbî’nin hayatı ve Haçlı seferleri üzerinde çalışma yapan tarihçilerin en çok kullandığı kaynaklardan biridir.
Aslında bir kıraat âlimi ve Şafiî fakihi olan Ebû Şâme, esere tarihe duyduğu ilgiyi ve telif amacını açıklayan bir mukaddimeyle başlar. Birinci bölümde müellif Zengî ailesi hakkında bilgi vermiş, daha sonra Nûreddin Mahmud Zengî’nin kurduğu devleti geniş bir şekilde ele almıştır. Bu bölümde Nûreddin’in Haçlılarla mücadelesini, Mısır’a yönelişini ve devrinin diğer olaylarını kronolojik sırayla anlatmış, Nûreddin’in ahlâkî ve siyasî meziyetlerinden bahsetmiş, devrin ünlü şairlerinin onun hakkında yazdığı şiirlere yer vermiştir. Kitabın ikinci bölümü Selâhaddîn-i Eyyûbî’ye ayrılmıştır. Burada onun Fatımî Devleti’ne son vermesi. Haçlılarla mücadelesi, doğruluğu, güzel ahlâkı anlatıldıktan sonra ölümünün ardından meydana gelen olaylar, özellikle oğulları ve hanedanın diğer mensupları arasındaki çekişmeler anlatılmıştır.
Ebû Şâme Kitâbü’r-Ravzateyn’de siyasî olayların yanı sıra âlimler, vezirler ve kumandanlar, savaşlarda kullanılan silâh ve teçhizat, savaş gemileri, ganimetler, savaşlara katılan askerlerin sayısı, vergiler, bu iki hükümdar döneminde yaptırılan medrese, ribât, zaviye, dârü’l-adl ve diğer kamu kurumları, çeşitli yerlere tayin edilen emîr. vali ve nâibler, bunlar hakkında çıkarılan menşurlar, ayrıca Kuzey Afrika’da meydana gelen olaylar, Selçuklu tarihi ve bilhassa Melikşah ile Vezir Nizâmülmülk hakkında da bilgi vermiştir.
Müellif eserini yazarken İbnü’l-Kalânisî, Ebü’l-Kâsım İbn Asâkir, İbn Münkız, Kâdî el-Fâzıl, İmâdüddin el-İsfahânî, İbn Ebû Tay, İzzeddin İbnü’l-Esîr. Bahâeddin İbn Şeddâd, İbnü’l-Adîm ve Umâre el-Yemenî gibi yirmiden fazla müellifin ve özellikle son bölümlerde İmâdüddin el-İsfahânî’nin eserlerinden, çağdaş şairlerin şiirlerinden, arşiv belgelerinden, şifahî rivayetlerden istifade etmiştir. Ayrıca İbn Ebû Tayy’in Kenzü’l-muvahhidîn iî sîreti Şalâhiddîn adlı eseri gibi günümüze ulaşmayan bazı eserlerden, sultanın gönderdiği mektuplardan ve münşeat mecmualarından faydalanılması esere ayrı bir önem kazandırmıştır.
Ebu Şâme, daha sonra Kitâbü’r-Rav-zafeyn’i gözden geçirip Uyûnü’r-Ravzateyn İîahbûri’d-devleteyn en-Nûriyye ve’ş-Şalâhiyye adıyla ihtisar etmiş, bu muhtasara müstensih Halîl el-Alâî ed-Dımaşki (ö. 761/1360) bazı ilâvelerde bulunmuştur. ‘Uyûnü’r-raviateyriûe 625 (1228) yılından itibaren orijinal bilgilere yer verilir, bilhassa Moğol istilâsını takip eden dönem hakkında aktarılan bilgiler çok önemlidir. Kitâbü’r-Ravzateyn ve zeylini, İbnü’d-Devâdârî, Birzâlî, Takıy-yüddin İbn KâdîŞühbe, Zehebî, Kütü-bî, İbn Dokmak, İbn Kesîr ve İbn Tağrîberdî gibi tarihçiler kaynak olarak kullanmıştır.
Eser ilk defa Ebü’s-Suûd Abdullah tarafından iki cilt halinde neşredilmiş (Kahire 1288, 1292), daha sonra P. A. C. Barbier de Meynard kitabın Haçlılar’la ilgili bölümlerini Fransızca tercümeleriyle birlikte yayımlamıştır E. P. Georgens de eserin bazı bölümlerini Almanca’ya çevirmiştir. Bu iki tercüme hatalı olduğundan ve metne sadık kalınmadığından dolayı eleştirilmiştir. Muhammed Hilmî Muhammed Ahmed ve İbrahim ez-Zeybek tarafından tahkikli olarak yayımlanan eserin muhtasarını Ahmed el-Beysûmî cUyûnü’r-Ravzateyn. Muhammed b. Hasan b. Akıl Mûsâ Muhtaşaru Kitabi’i-Ravzateyn (Cidde 1418/1997) adıyla neşretmiştir.
Ebû Şâme, Kitâbü’r-Ravzateyrie 590-665 (1194-1267) yıllarını içeren bir zeyil daha yazmıştır. Terâcîmü ricâli’l-karneyn es-sâdis ve’s-sâbi [ez-Zeylcale’r-Rauzateyn] adıyla bilinen bu zeylin bazı bölümlerini P. A. C. Barbier de Meynard Fransızca tercümesiyle birlikte yayımlamıştır. Zeyil, Seyyid İzzet el-Attâr el-Hüseynî ve Muhammed Zâhid Kevserî (Kahire 1366/1947) tarafından neşredilmiştir.
TDV İslâm Ansiklopedisi