Kur’ân-ı Kerîm üzerine yapılan çalışmalar, biri Kur’an’ın açıklanması ve yorumuyla ilgili eserler, diğeri Kur’an’ın toplanıp mushaf haline getirilmesi, tertibi, muhtevası ve özellikleri, kıraati, dil ve üslûbu, i’câzı, fezâiii gibi onu çeşitli yönlerden inceleyen eserler olmak üzere başlıca iki gruba ayrılır. Bu iki alanda oluşan zengin literatüre Batı’da Kur’an üzerine yapılan çalışmaları da eklemek gerekir.
A) Tefsirler. Kur’an’a dairen hacimli çalışmalar olması bakımından tefsirler Kur’an literatürü içerisinde önemli bir yer işgal eder. Hz. Peygamber’in Kur’an yorumu önceleri sözlü hadis rivayetlerinin bir parçası olarak varlığını sürdürürken hadislerin tedvini üzerine “Kitâbü’t-Tefsîr” adıyla ayrı bir bölüm olarak hadis mecmualarında yerini aldı. Zamanla tefsir ilmi hadisten ayrılarak müstakil hale geldi ve özgün eserler vücuda getirildi.
1. Rivayet Tefsirleri. Resul-i Ekrem’in ve ashabın Kur’an yorumlarını ihtiva eden ve bizzat sahabe tarafından kaleme alınan herhangi bir çalışma bulunmuyorsa da onlardan gelen rivayetler derlenerek bazı tefsir kitaplarının oluşturulduğu bilinmektedir. Bunların en meşhuru Fîrûzâbâdî tarafından derlenen İbn Abbas tefsiridir. İbn Abbas’ın yorumları bazı çağdaş araştırmacılar tarafından da kitap haline getirilmiştir. Tabiîn müfessirlerine nisbet edilen tefsir sayısı fazla olmakla birlikte bunların kendi telifleri mi yoksa talebelerinin derlemeleri mi olduğu hususu tartışmalıdır. Kaynaklarda Hasan-ı Basrî’ye izafe edilen bir tefsire henüz rastlanamamışsa da çeşitli kaynaklarda dağınık halde bulunan yorumları derlenerek yayımlanmıştır. Mücâhid b. Cebr’e nisbet edilen ve iki ayrı neşri yapılan eser de büyük bir ihtimalle Mücâhid’den sonra bir araya getirilmiştir. Tebeü’t-tâbiînden Mukâtil b. Süleyman’a ait Tefsîrü Mukâtilb. Süleyman müellifinin elinden çıkan ilk tam Kur’an tefsiridir. Bunu Süfyân es-Sevrî, Yahya b. Sellâm ve Abdürrezzâk es-Sanânî’nin eserleri takip eder. Bunların ardından kaleme alınan daha sistemli tefsirlerin başında Muhammed b. Cerîr et-Taberî’nin Câmicu’l-beyân’ı gelir. Eser, gerek metodu gerekse muhtevasının zenginliğiyle rivayet tefsirlerinin temel kaynağı olmuştur. Rivayet tefsirlerinin diğer önemli örnekleri arasında Ebü’l-Leys es-Semerkan-dî, Sa’lebî, Vahidî, Ferrâ el-Begavî, Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî, İbn Atıyye el-Endelüsî. Ebü’l-Fidâ İbn Kesîr, Süyûtî, İbn Akile, Sıddîk Hasan Han, Cemâleddin el-Kâsımî ve Melihâbâdî’nin eserleri anılabilir.
2. Dirayet Tefsirleri. Tarihi eski olmakla birlikte gelişmesi rivayet metodundan sonraya kalan dirayet metoduna göre yazılmış tefsirlerin ilk örnekleri Mutezile ekolü âlimlerince kaleme alınmıştır. II. (VIII.) yüzyıldan itibaren telif edilen lugavî tefsirleri bu kategori içerisine almak mümkündür. İşârî ve bâtınî tefsirler geniş anlamda dirayet yönteminin ürünleri sayılırsa da bunların dirayetin ana çizgisinden farklı özellikleri bulunmaktadır. Dirayet metodunun kullanıldığı tefsirlere örnek olarak Mâtürîdî, Fahreddin er-Râzî, Kâdî Beyzâvî, Ebü’l-Berekât en-Nesefî, Hâzin, Ebû Hayyân el-Endelüsî, Mahallî ve Süyûtî, Bikâî, Ebüssuûd Efendi, Şehâbeddin Mahmûd el-Âlûsî. Elmalılı Muhammed Hamdi, Muhammed Tâhir b. Âşûr. Mevdûdî, Emîn Ahsen Islâhı, Saîd Havva, Vehbe ez-Zühaylî ve Süleyman Ateş tarafından yazılan eserler zikredilebilir.
3. Lugavî Tefsirler. II. (VIII.) yüzyılın ortalarından itibaren Arap dili üzerine yapılan köklü çalışmalar, Kur’an dilini tanıma ve Kur’an’ı dil bakımından yorumlama gibi hususları da içine almış, ilk dilcilerin pek çoğu aynı zamanda Kur’an’m dili ve edebî yönüyle ilgili çalışmalar yapmıştır. Garîbü’l-Kur’ân’a dair günümüze ulaşan eserler içerisinde İbn Kuteybe, İbnü’l-Mülakkın ve Fahreddin et-Turayhî’nin Ğaribü’l-Kur’ân’ları, Mekkî b. Ebû Tâlib’in el~cUmde, Râgıb el-İsfahânî’nin el-Müfredât, İbnü’l-Cevzî’nin el-Erîb, Ebû Hayyân el-Endelüsî’nin el-Bahru’l-Muhit’i
4. İşârî ve Tasavvufî Tefsirler. Tasavvuf ehli Kur’an tefsirinde bâtını yorumları öne çıkarmıştır. Tefsir ilminde bir otorite ve tasavvuf tarihinde önemli şahsiyetlerden biri kabul edilen Hasan-ı Basrî, bâtını yorumları öne çıkarmamakla birlikte bazı açıklamaları sebebiyle ilk dönem işârî tefsirlerinde görüşlerine geniş yer verilmiştir. Kur’an’ı sistematik olarak tefsir eden ilk mutasavvıfın Seni et-Tüsterî olduğu kaydedilir. Onun günümüze ulaşan Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘azîm’t ile Sülemî’nin Haka’iku’t-tefsîr, Kuşeyrî’nin Lettfifü’1-işâ-rât, Rûzbihân-ı Baklî’nin Arâ’isü’l-beyân, Necmeddîn-i Dâye’nin Te’vîlât-ı Necmiy-ye Hüseyin Vâiz-i Kâşİfî’nin Tefsîr-i Hüseynî (Meuâhib-i’Aliyye), Ni’metullah b. Mahmûd NahcuvânVnin el-Fevâühu’Mlâhiyye, İsmail Hakkı Bursevî’nin Rûhu’l-beyân ve Eşref Ali Tehânevfnin Beyânü’l-Kur’ân adlı eserleri önemli tasavvufî tefsirlerdendir. Muhyiddin İbnü’l-Arabrnin eserlerinde de işârî tefsirin geniş örnekleri vardır.
5. Mezhebi Tefsirler. Ehl-i sünnet dışında yer alan mezhep ve fırkalar içinde tefsir ilmine en fazla katkıda bulunan ekol Mu’tezile olmuştur. Bu mezhebin hareketi uzun soluklu olmamışsa da ilk dönemde yazılan dirayet tefsirleri içerisinde önemli bir yeri vardır. Ebû Bekir el-Esam ve Ebû Ali el-Cübbâî’nin tefsirleri, Ebû Müslim el-İsfahânî’nin Câmicu’t-te’-vîl’i, Kâdî Abdülcebbâr’ın Tenzîhü’l-Kur-ân ‘ani’l-metâ’in’i ile Müteşâbihü’l-Kur’an’ı ve Zemahşerî’nin el-Keşşâfı Mu’tezile ekolünün önemli tefsirleridir. Sonuncusunun Sünnî müfessirler üzerinde de geniş etkisi olmuş ve hakkında çalışmalar yapılmıştır. Şîa âlimleri de birçok Kur’an tefsiri hazırlamışlardır. İmâmiyye Şîasf ndan Muhammed el-Bâkır, Câbir el-Cu’fî, Zeyd b. Ali, Ca’fer es-Sâdık ve Ebü’l-Hasan el-Askeri’ye çeşitli tefsirler nisbet edilmişse de bugün mevcut olan en eski Şiî tefsirleri, Muhammed b. Hacer el-Becahtî’nin 311 de (923) tamamladığı Beyânü’s-scfâde fî makâmi’l-Hbâde’s ile Ali b. İbrahim b. Hâşim el-Kummî’nin eseridir. Bu konuda en yaygın olanı ise Tabersî’nin Mec-maSı’l-beyân’ıdır. Ebû Ca’fer et-Tûsî’nin Tefsîrü’t-Tibyân’ı, Feyz-i Kâşânî’nin Tefsîrü’ş-şâfî’sl Muhammed Hüseyin Ta-bâtabâî’nin el-Mîzân fî tefsîri’l-Kur’ân’ı diğer önemli çalışmalar arasında sayılabilir. Şia’nın Zeydiyye koluna mensup âlimler çok sayıda tefsir kaleme almış olup bunların en meşhuru Şevkânî’nin rivayet ve dirayet metodunu birlikte kullandığı Fethu’l-kadîr. Haricî âlimlerinin de birçoğu günümüze ulaşmayan tefsirleri vardır. Muhammed b. Yûsuf Ettafeyyiş’in Himyânü’z özellikle İbâzıyye kolunun görüşlerini ortaya koyması bakımından dikkate değer bir çalışmadır.
6. İlmî, İçtimaî, Edebî Tefsirler. Batl’-da gözlenen bilimsel ve sosyolojik gelişmeler, özellikle XIX. yüzyılın ikinci yansından itibaren yazılan Kur’an tefsirlerini değişik şekillerde etkilemiştir. Misyonerlerin yoğun faaliyet gösterdiği Hint alt kıtasında Seyyid Ahmed Han, Arap dünyasında Muhammed Abduh ve Muhammed Reşîd Rızâ bu harekete öncülük etmişlerdir. Ahmed Mustafa el-Merâ-gi’nin Teisîrü’l-Merâğî’s’ı, Seyyid Kutub’un Fî Zılâli’l’Kurân’ı ve Tantâvî Cevherî’nin eî-Cevâhir’\ bu türün diğer örnekleridir.
7. Ahkâm Âyetleri Tefsirleri. Kur’an’in yalnız ahkâma dair âyetleri üzerine yazılan tefsirlerin tarihi bir hayli eskidir. Konuyla ilgili ilk sistematik eser Mukâtil b. Süleyman’ın Tefsîrü’l-hamsi mi’e öye mine’I-Kur’ân’ıdır. İmam Şâfıî Ebû Ca’fer et-Tahâvî, Cessâs, Ki-yâ el-Herrâsî ve Ebû Bekir İbnü’l-Arabî’nin Ahkâmü’l-Kurân’ar. Süyütî’nin el-İklîî”\ ilk dönemden itibaren yazılan önemli ahkâm tefsirleridir. Kurtubî’nin el-Câmi’ li-ahkâmi’l-Kufân adlı geniş tefsiri de ahkâm âyetlerinin yorumuna geniş yer vermesi sebebiyle aynı kategoride değerlendirilebilir. Son dönemde kaleme alınan eserler içerisinde Sıddîk Hasan Han’ın Neylü’lmerâm, Mehmed Vehbi Efendi’nin Ahkâm-ı Kur’âniyye, Zafer Ahmed Tehânevî, Muhammed İdrîs Kandehlevî. Muhammed Şefi’ ve diğerlerinin birlikte yazdıkları Ahkâmü’l-Kur-‘ân, Muhammed Ali es-Sâyis’in Tefsîru âyâti’i-ahkâm ve Muhammed Ali es-Sâbûnî’nin iîavâTu beydn’ını saymak mümkündür.
B) Kur’an İlimleri. Erken dönemlerden başlayarak Kur’an ilimleriyle ilgili müstakil eserler kaleme alınmıştır. Özellikle III. (IX.) yüzyıldan itibaren bu çalışmalarda önemli bir artış olmuş ve Mekkî-Medenî, esbâb-ı nüzul, nâsih-mensûh. Kur’an’ın isimleri, toplanması, çoğaltılması ve tertibi, sûre ve âyet bilgileri, münâsebâtü’l-âyât ve’s-süver, kıraat ve tecvid bilgileri, fezâilü’l-Kur’ân, havâssü’l-Kur’ân, vücûh-nezâir, emsâlü’l-Kur’ân, aksâmü’l-Kur’ân, üslûbü’l-Kur’ân, muhkem-müteşâbih, i’câzü’l-Kur’ân gibi ilimlerle diğer konularda yüzlerce eser meydana getirilmiştir. Bir dönemde bu ilimler tek tek ele alınırken özellikle IV. (X.) yüzyıldan itibaren “ulûmü’l-Kur’ân” başlığıyla kapsamlı müstakil eserler yazılmıştır. İbnü’l-Merzübân’ın el-Hâvî, Ali b. İbrahim b. Saîd el-Havfî’nin el-Burhân ve İbnû’l-Cevzî’nin Fünûnü’i-efnâriı bu alandaki ilk eserlerdendir. Ancak daha sistematik ve geniş çalışmalar Zerkeşî’nin el-Burhân’ı ile başlamış. Süyûtî’nin el-İtkân’ı, İbn Akile’nin ez-Ziyâdeve’l-ihsân’u Zür-kânî’nin Menâhilü’l-‘irfân’i ile devam etmiştir. Kur’an’a dair fikrî ve ilmî mahiyette çeşitli dillerde yazılan kitap ve makaleler ise sayılamayacak kadar çoktur.
C) Batı’da Kur’an ve Tefsir Araştırmaları
C) Batı’da Kur’an ve Tefsir Araştırmaları. Hıristiyan ve yahudilerin İslâm’la ilgili çalışmalarının tarihi sahabe dönemine kadar gitmekteyse de sistematik Kur’an araştırmaları daha sonradır. Başlangıçtan XIX. yüzyıla kadar yapılan çalışmalarda en temel konu Hz. Peygamber’in kişiliği ve onun Kur’an’la ilişkisi olmuş, Kur’an ise ilâhî kaynaklı olmayan ve Hz. Muhammed’le ona yardım edenler tarafından uydurulan bir kitap olarak nitelendirilmiştir. Ancak Batılılar’ın gerek Kur’an gerek Resûl-i Ekrem’le ilgili iddiaları arasında ayrıntıda bir birlik olmadığı görülmektedir. I. (VII.) yüzyılda Kur’an’a ve Resû!-i Ekrem’e dair ilk eleştiri, Yuhannâ ed-Dımaşki diye bilinen John of tarafından De Haeresibus adlı kitapta yapılmış onu Theodore Ebû Kurre (ö. 825) takip etmiştir. 781’de Bağdat’ta Abbasî halifesiyle bir tartışma yapan Doğu Suriye Kilisesi piskoposu Timothy, Kur’an ve Hz. Peygamber’le ilgili nisbeten ılımlı düşünceler ortaya koymuş ve Kur’an’ın Allah’ın kelâmı olabileceğini ifade etmiştir. Abdülmesîh b. İshakel-Kindî’nin Peter the Venerable diye bilinen ve Fransız âlimi Pierre Maurice de Montboissier tarafından ortaya çıkarılan Risâle’si ilk dönem tartışmaları açısından önemlidir. Sir VVilliam Muir, bu çalışmayı The Apology of al-Kindî adıyla İngilizce’ye çevirerek (London 1882) tekrar ilim dünyasına sunmuştur. Eserde Kur’an’ın kaynağı ve Resûl-i Ekrem’in konumuyla ilgili geniş bilgiler bulunmakla birlikte iddialar gerçekleri yansıtmaktan uzaktır. Ayrıca kitabın Kindî’ye nisbeti de şüphelidir. Bizanslı münazaracı Nicetasof Byzantium, Refutation du Coran adlı eserinde Kur’an’ın vahiy ürünü olmadığını iddia etmiştir. IX. yüzyılda yaşayan Theophane le Confesseur, Resûl-i Ekrem’in saralı bir hasta olduğunu ileri sürmüş, onun bu görüşü sonraki hıristiyan yazarlar tarafından da benimsenerek günümüze kadar gelmiştir. İspanya’da sistemli Kur’an ve İslâm araştırmalarını başlatan Peter the Venerable. İngiliz Robertus Ketenensis ile Dalmaçyalı Hermannus’u Kur’an’ı Latince’ye çevirmeye teşvik etmiştir. İkisinin 1143 yılında yaptıkları ortak çeviri uzun yıllar kullanılmış, İtalyanca, Almanca ve Hollandaca Kur’an tercümelerine kaynaklık etmiştir. Bu kötü ve tarafgir tercümenin etkisiyle Batı’da Kur’an hakkında çeşitli reddiyeler yazılmıştır. Kur’an’ı 1290’da Latince’ye çeviren Dominiken misyoner Riccoldo da Monte di Croce, Confutatio Alcorani adlı eserinde Peter the Venerable’in görüşlerini takip et-miştir. Onun Kur’an’la ilgili olarak öne sürdüğü eleştirilerin bir kısmı İncil’i de ilgilendirmektedir. Ayrıca Kur’an’ın kaynağı olarak hem şeytanı hem Tanrı’yi göstermesi ciddi bir çelişkidir. Alexandre du Pont’un Le Roman de Mahon (Mahomet) adlı kitabı da pek çok iftira ve iddiayı içermektedir. Nicolas de Cuse 1461’de Cribratio Alcorani adıyla bir eser yazmış XV. yüzyıl şarkiyatçılarından Ludovico Marraccio ise Kur’an’ı Alcorani textus universus adıyla Latince’ye tercüme etmiştir. Martin Luther, Kur’an’ın ve İslâm’ın ilâhî yapısını tamamen inkâr eder ve bunları Osmanlı Türkleri’nin şahsında değerlendirip Türkler’i katillikle suçlar. Esasta Peter the Venerable ve Riccoldo da Monte di Croce’nin görüşlerini benimsemekle birlikte nisbeten daha yumuşak bir üslûp kullanan Luther fikirlerini On War Against the Turks adlı kitabında ortaya koymuştur. Voltaire’in eserlerinde de Kur’an ve Hz. Peygamber’le ilgili aşırı düşünceler yer alir. Kur’an’a ve Hz. Peygamber’e yönelik olarakXVIII. yüzyılın sonuna kadar devam eden katı eleştiriler XIX. yüzyılda yeni bir üslûp tarzına bürünmüştür. Özü aynı olmakla birlikte daha bilimsel ve objektif görünen bu tarz, diyaloga zemin hazırlamanın bir yolu olarak kullanılmıştır. Bu dönemde çoğu kilise menşeli olan İngiliz misyoner-oryantalistleri daha faal bir durumdadır. Kari Gottlieb Pfander’in münazara türündeki Balance of Truth adlı çalışması (London 1867) misyonerlerin Önemli kaynaklarındandır. Hintli âlim Rahmetullah el-Hindî’nin İzhârü’1-hak adlı kitabı Pfander’in iddialarına cevap niteliğindedir. Bu dönemde Kur’an’la ilgili çalışma yapan Batılı âlimler ve eserleri şunlardır: Gustav Weil, Historisc Kritische Einleitung in den Koran (Leipzig 1844, l872);Aloys Sprenger, The Life of Mohammad from OriginaiSources(Allahâbâd 1851), Das Leben und die Lehre des Muhammad (Berlin 1861-1865), Mohammad und der Koran (Hamburg 1889); John Davenport, An Apology for Mohammad and the Koran (London 1869); Stanley Lane-Poole, The Speeches and Table-Talk of the Prophet Mohammad [London 1882; başta girişi olmak üzere çeşitli bölümlerinde Hz. Peygamber-Kur’an ilişkisine yer verilmiştir] Arthur N. Wollaston, Half Hourswith Muhammad (London 1886); Charles Catler Torrey. The Commercial-Theological Terms in the Koran [London 1892; Kur’an’ın bölgesel kültürün bir ürünü olduğu tezini ispat için yazılmıştır2] Hubert Grimme, Mohammad (Münster 1892-1895); T. D. Hughes, Notes on Muhammadanism: Being Outlines of the Religious System of islam (London 1894); E. M. VVherry, A Comprehensive Commentary on the Quran [London 1896; 1881’de Hindistan’da yazılan kitabın “Muhammad the Authorof the Quran” |s. i 07-110| başlığı özellikle dikkat çeker] Edvvard Seli, Essays on, The Life of Mohammad (London 19i 3), The Historical Deveİopment of the Qur’ân, Inspiration (Madras 1930); Hartwig Hirschfield, New Researches İn the Composition and Exegesîs o/ the Ooran (London 1902); J. Murdoch(ed). Selections from the Koran with an Introduction Copİous Expianatory Notes and a Review of the Whole, adlı bölümü dikkate değerdi !. Schapiro, Dİe haggadischen Elemente im erzâhlendenteü des Korans (Leipzig 1907); VVilliam Henry Temple Gairdner, The Our’ânic Doctrineol Man (Madras 1913), The Qur’önic Doctrine of Salvation (Madras 1914), The Qur’ânic Doctrine of Sin (Madras 1914), The Qur’ünic Doctrine of God (Madras 1916); Frank Ballard, Why not islam, H. U. VVeitbrecht Stanton, The Teaching of the Qur’ön with an Account of its Crowth and a Subject Index İngiliz Doğu Hint Şirketi’nin bir görevlisi olan İskoçyalı Sir VVilliam Muir’in The Life of Mahomet, ve The Coran: İts Composition and Teaching and the Testimony it Bears to the Holy Scriptures (London 1878) gibi çalışmaları şarkiyatçılar üzerinde çok etkili olmuştur. Muir, Kur’an ve Hz. Peygamber’le ilgili birçok tutarsız iddiasına rağmen Kur’an’ın en azından halifelerden sonraki korun-muşluğuna dikkat çekmekte ve bunun başka bir kitaba nasip olmadığını belirtmektedir. Ayrıca aralarındaki bazı ihtilâflara rağmen bütün İslâm mezhepleri için tek bir Kur-‘an’ın geçerliliğine dikkat çekmektedir. Yine İskoçyalı olan Richard Bell. The Qur’an: Translated with a Critical Rearrangement of the Surahs, ve An Introduction to the Our’an (Edinburgh 1953, 1958, 1963) adlı eserlerinde hem Kur’an’ın kaynağı hem tertibiyle ilgili aşırı görüşler ortaya koymuştur. Bu görüşler öğrencisi olan VVatt’ın dahi eleştirisine mâruz kalmıştır. Kur’an tarihi, mushaflar ve kıraatler üzerine çalışan Avustralya asıllı Amerikalı şarkiyatçı Arthur Jeffery’in Materials for the History of the Text of the Qur’ân (Leiden İle birlikte), The Our’an as Scripture (NewYork 1952), The Foreign Vocabu-laryofthe Qur’ân (Baroda 1938; Kahire 1957) ve Mukaddimetân fî culûmi’l-Kur’ön: Ve hümâ Mukaddimetü Ki-tâbi’l-Mebânî ve Mukaddimetü İbn ‘Afiyye (Kahire 1954, 1989) adlı çalışmaları onun sahaya olan hâkimiyetini göstermektedir. Ancak son eserinde yer alan tahrifler ilmî kişiliğine gölge düşürmüştür.
Louis Massignon ve Giulio Basetti-Sani, çok sayıda çağdaşlarının aksine Kur’an’la ilgili daha ılımlı bir tavır sergilemektedirler. Benzer ılımlı yaklaşım VVilfred Cantvvell Smith, VVilliam Montgomery VVatt ve Kenneth Cragg tarafından da ortaya konulmuştur. Smith Questions of Religious Truth [New York 1967, özellikle kitabın”Is the Qur’an the Word of God” adlı IV. bölümü] Towards a World Theology (London 1981), On Sharing Religious Experience: Possibilitiesof Interfaith Mutuality ve What is Scripture: A Comparative Approach (London 1993) adlı eserlerinde görüşlerini açıklamıştır. VVatt, son dönemde Kur’an’a dair en çok çalışma yapan Batılı ilim adamlanndandır. Onun Truth in the Religions (Edinburgh 1963), Companion to the Our’an (London 1967), VJhat is islam? (London 1968), Islamic Revelation in the Modern World (Edinburgh 1969) ve BelI’s Introduction to the Our’an (Edinburgh 1970) adlı eserleri Kur’an araştırmalarına yeni bir yaklaşım tarzı getirmiştir. Ancak yine de Kur’an’ın kaynağıyla ilgili, tarih boyunca sürdürülen çizgi onun eserlerinde de ince bir tarzda korunmuştur. Kenneth Cragg’ın The Cali of the Minaret New York 1956, Sandals at the Mosgue (New York 1959), The Domeand theRock(London 1964), The House ol islam (Belmont-California 1969), The Event of the Our’an; islam in its Scripture (London 1971}, TheMind of the Our’an (London 1973), Muhammad and the Christian: A Ouestion of Response (London 1984), Readingsin the Our’an (London 1988) ve Refurn-ing to Mount Hira’: islam in Contem-poraryThemes( London 1994) adlı eserleri tam bir Kur’an araştırmaları külliyatıdır. Bunlarda Kur’an âyetleri, oluşan İslâm toplumu olgusu ile birlikte tutarlı ve ılımlı bir biçimde ele alınmaya çalışılmıştır.
Batılılar, baştan beri Kur’an’a Allah dışında bir kaynak arama çabası içerisinde olmuşlardır. Bazı yazarlar Kur’an’ın Ya-hudilik’ten alınma uydurma bir kitap olduğunu söylerken bazıları köken olarak Hıristiyanlığı göstermektedir. Bu muhtevada yazılan geniş literatürden özellikle son yüzyıl içerisinde kaleme alınanları şöylece özetlemek mümkündür: Abraham Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, Hartvvig Hirschfield, Jüdische Elemente im Koran (Berlin 1878); Clair Tisdall. The Original Sources of the Qur’an (London 1905) ve The Sources oi islam, Richard Bell, The Origin of islam in Its Christian Environment (London 1926); Charles Catler Tbrrey. The Jewish Foundaüons ofIslam (New York 1933, 1967); Rudi Paret, Grenzen der Koran Forschung (Stuttgart 1950),Muhammed und der Koran (Stuttgart 1957) ve Der Koran: Kommentar und Konftordanz (Stuttgart 1971);Abraham I. Katsh, Judaism in islam, Biblical and Talmudic Back-grounds of the Our’an and its Com-mentaries(New York 1954) ve Judaism and the Koran (New York 1962); Har-ris Birkeland. Old Müslim Opposition against Interpretation of the Koran (Oslo 1955) ve The Lord Guideth: Stu-dies on Primitive islam (Oslo 1956); John VVansbrough, Qur’anic Studies: Sources andMethods of Scriptural In-terpretation (Oxford !977);Haim Schwarzbaum, Biblical and Extra-Biblical Legends in Islamic Folk-Literatüre (Walldorf-Hessen 1982);Christoph Luxenberg. Die syroaramaische Lesart des Koran: ein Beitrag zur Enschlüs-selungderKoransprache (Berlin 2000).
Genel olarak Hz. Muhammed’in peygamberliğiyle Kur’an’ın ilâhîliği meselesinin tartışıldığı yukarıdaki çalışmalardan başka Kur’an tarihi, Kur’an’m tefsiri, kıraat, Arap dili-Kur’an ilişkisi gibi konulara dair çalışmalar da yapılmıştır. Alman şarkiyatçısı Theodor Nöldeke’nin Geschichte des Qorans adlı eseri (Göttingen 1860) Kur’an tarihi çalışmaları açısından önemli bir çalışmadır. Bu sebeple eseri genişletme çalışmaları devam etmiş, başta öğrencisi Friedrich Schwally olmak üzere bazı âlimler tarafından esere yeni ciltler eklenmiştir. John Burton’un The Collection of theQur’an’ı da (Cambridge 1977) buna dair bir çalışmadır. Ignaz Goldziher’in Die Richtungen der Isîamischen Koranauslegung adlı eseri de tefsir tarihi açısından önemlidir. Kitapta ilk dönemden XX. yüzyılın başlarına kadar tefsir tarihi ve tefsir çeşitleri bütün yönleriyle ele alınıp değerlendirilmiştir.
XX. yüzyılda Kur’an, tefsir ve kıraatle ilgili pek çok klasik eserin neşri yapılmıştır. Meselâ Gotthelf Bergstrâsser, İbn Hâleveyh’in Muhtasar fî şevâzzi’l-Kur-‘dn’ını (Kahire 1934) ve İbnü’l-Cezerî’nin Ğöye/ü’/ı-ntfıâye’sini,[Kahire 1932-1935, eseri öğrencisi O. Pretzİ tamamlamıştır] Otto Pretzİ Dânî’nin ef-reysiYini (İstanbul 1930), Arthur Jeffery ise İbn Ebû Davud’un Kitâbü’l-Meşâhif’lnı (Kahire 1937) yayımlamıştır. Tefsirler ve tefsir tarihiyle ilgili çalışma yapanlar arasında Jacques Jomier, J. M. S. Baljon, Kenneth Nolin, Helmut Gâtje, J. J. G. Jansen, Gerhard Böwering, Andrevv Rippin’in ve Jacques Berque adı geçmektedir, Norman Daniel’in İslam and the West, Edward Said’in Orientalism (London-New York 1978) ve Moritz Steinschneider’in Pole-mische und Apoİogetischeliteratür in Arabischer Sprache (California 1966) adlı eserleriyle ansiklopedilerden The Encycîopaedia of islam ve The Ency-clopedia of Religion, dergilerden The Müslim World, Islamo-Christiana, Journal of Royal Asiatic Society, Bul-leiin of the School of Oriental and African Studes, Batılılar’ın Kur’an ve İslâm eleştiri tarihi açısından önemli kaynaklardır.
İslâm dünyasında şarkiyatçıların Kur’an Çalışmalarını konu alan müstakil eserler telif edilmiştir. Necîb Akiki’nin el-Müsteşrikün, Mustafa es-Sibâfnin Müsteşrikler ve Hedefleri, İrfan Abdülhamîd’in el-Müsteşrikün ve’l-İslam (Bagdad 1969), Muhammed Salih Bundak’ın el-Müsteşrikün ve tercümetü’l-Kur’âni’l-Kerim (Beyrut 1980), Mahmûd Hamdîez-Zakzûk’une ve’l-istişrâk (Kahire 1984), Muhammed Bakır el-Hakîm’in el-Müsteşrikün ve şübühâ-tühüm havle’l-Kur’ân (Beyrut 1985), Ahmad von Denffer’in cUlüm al-Qur’an, Nezîr Hemdân’ın er-Resûl fî kitâbâti’l-müsteşrikin (Cidde 1986), Muhammed Hüseyin Ali Sagir’in el-Müsteşrikün ve’d-dirâsâtü’l-Kur’âniyye (Beyrut 1986). Ömer Lutfî Alim’in el-Müsteşrikün ve’l-Kur’ân (Malta 1991), Abdülazîm İbrahim Muhammed el-Martâî’nin İftirâ ü’l-müsteşrikin ‘ale’l-İslâm (Kahire 1992), Abdurrahman Bedevi’nin Mevsû’atü’l-müsteşrikin, Jabal Muhammad Buaben’in Image of the Prophet Muhammad in the West: a Study of Muir, Margoliouth and Watt (Leicester 1996), Abdülaziz Ha-tip’in Kur’an ve Peygamber Aleyhindeki İddialara Cevaplar (İstanbul 1997) ve Selahattin Sönmezsoy’un Kur’an ve Oryantalistler (Ankara 1998) adlı kitaplarında bu konu işlenmektedir. Şarkiyatçıların Kur’an görüşleri bazı makalelerde de ele alınmıştır: S. Vahiduddin. “Richard Bell’s Study of the Qur’ân: A Critical Analysis” İsmail Cerrahoğlu, “Oryantalizm ve Batı’da Kur-‘ân ve Kur’an İlimleri Üzerine Araştırmalar”, Fahad, “A Critique of Orientalism: İts History and Approach MohammadA. Chaudhary, “Orientalism on Variant Readings of the Qur’an: The Case of Arthur Jeffery”, Abdüssettâr Gürî, “Kur’ân-ı Hakîm Müsteşrikin ki Nazar meyn.
- Kuran Tercümesi, Çeşitli Dillerde Tercümeleri Tarihi, Hakkında Bilgi
- Kudsi Hadis Nedir, Ne Demek, Anlamı, Özellikleri, Hakkında Bilgi
- Kur’an İlimleri, Kuran-ı Kerim Bilimleri, Nedir, Hakkında Bilgi
- Kur’an’ın Yorumlanması, Tefsir, Öznellik Sorunu, Değerlerinin Günümüze Taşınması Hakkında Bilgi
- Kur’an’ın -Açıklanması- Dil Bilimi, Metin Tahlili, Tarih Bilgisi, Tarihi Bağlamı, Hakkında Bilgi
- Kur’an’ın Dili, İcazı, Üslubu, Edebi, Özellikleri, Hakkında Bilgi
- Medeni Sureler Nedir, Hangileridir, Surelerin Özellikleri, İsimleri, Hakkında Bilgi
- Mekki Sureler Nedir, Hangileridir, Surelerin Özellikleri, İsimleri, Hakkında Bilgi
- Kur’an -Muhtevası- Kuran’ın İçeriği, Hakkında Bilgi
- Kur’an -Mahiyeti- Nedir, Kur’an’ın Nitelikleri, Hakkında Bilgi
- Kur’an -Tertibi- Kuran Tertib Edilmesi, Hakkında Bilgi
- Kur’an -Tarihi- Kur’an’ın Tarihçesi, Hakkında Bilgi
- Kur’an -Tarifi ve İsimleri- Diğer İsimleri Nedir, Hakkında Bilgi
- Türk Edebiyatında Kur’an, Kuran-ı Kerim, Hakkında Bilgi
- Kur’an ve Kitabı Mukaddes Benzerlikler, Farklılıklar, Hakkında Bilgi
- Kuran Fıkıh, Kuranla İlgili Fıkhi Hükümler, Hakkında Bilgi
TDV İslâm Ansiklopedisi