Leknevi Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed Abdilhalîm b. Muhammed Emînillâh es-Sihâlevî el-Leknevî (1848-1886) Hindistanlı muhaddis ve Hanefî fakihi.

Banda’da (Hindistan) doğdu. Soyu Ebû Eyyûb el-Ensârî’ye dayandığı için Ensârî nisbesiyle de anılır. Babası hadis, fıkıh ve aklî ilimlere dair otuzdan fazla eser ver­miş bir âlimdir. Leknevî on yaşında iken Kur’an’i ezberledi, babasından aklî ve nakli ilimleri öğrendi. Hafızlık yaptığı yıl­larda Farsça, befâgat ve hat dersleri aldı. On yedi yaşında öğrenimini tamamladık­tan sonra babasıyla gittiği Haydarâbâd’-da Medresetü’n-Nizâmiyye’de iki yıl eği­tim öğretim faaliyetinde bulundu. Babasıyla hacca gitti (1863), dönüşünde Hay-darâbâd’da tedris ve telif hayatına devam etti. Babasının Haydarâbâd’da kadılık ve Adâletü’n-Nizâmiyye’de yöneticilik göre­vinde iken vefat etmesi üzerine (1868) bu görev kendisine verilmek istendiyse de kabul etmeyip Banda’ya döndü ve amca­sı Muhammed Mehdî’nin kızıyla evlendi.

Leknevî, İkinci haccı sırasında Ahmed b. Zeynî Dahlân ve İbn Humeyd’den Mek­ke’de, Muhammed b. Muhammed el-Arab el-Mağribî. Abdülganî b. Ebû Saîd el-Ömerî el-Müceddidî ve Ali el-Harîrî el-Medenfden Medine’de bazı eserlerin riva­yeti için icazet aldı. Babasının dayısı Mu­hammed Ni’metullah b. Nûrullah el-Ensârî’den matematik ve aklî ilimler, Mu­hammed Hadim Hüseyin el-Muzafferpûrî’den Farsça ve riyâziyyât öğrendi. Hamîdüddin Ferâhî’den fıkıh okudu. Kısa ömrüne rağmen Zahîr Ahsen en-Nimevî, Muhammed Abdülbâkİ el-Leknevî, İdris b. Abdülalî en-Nekrâmî gibi pek çok öğ­renci yetiştirdi. Leknevî 30 Rebîülevvel 1304’te (27 Aralık 1886) vefat etti. Kaleme aldığı biyografisinde kendisinde sâdık rüya gör­me özelliğinin bulunduğunu, meydana gelecek olaylar hakkında rüya yoluyla açıkça veya işaretle bilgi sahibi kılındığı­nı, bu yolla sahabe ve ileri gelen âlimler­le görüşerek kendilerinden faydalandı­ğını ileri sürmüştür.

Usul ve fürû ilimlerinde söz sahibi olan Leknevî delillerden hükürn çıkarmada ol­dukça mahirdi. Hanefî olmasına rağmen mezhebin görüşüne muhalif açık bir delil bulduğunda mezhebin görüşünü kabul etmezdi. Hadis ilimleri ve fıkıh yanında tefsir, tarih, ensâb. edebiyat, felsefe ve mantıkla da meşgul olan Leknevî, İngiliz idaresinin Hint alt kıtasını işgalinin en yo­ğun yaşandığı dönemde dinin temel kay­naklarına dönüş hareketine önem vermiş, bu durum halkın kendisine olan güvenini arttırmış, Seyyid Ahmed Han öncülüğün­de devam eden İngiliz yanlısı çabaların halk nazarındaki etkisinin azalmasında önemli rol oynamıştır.

Eserleri

120’ye yakın çalışması bulu­nan Leknevî’nin tahkik ederek neşrettiği kitaplara mukaddimeler yazmak, eserin müellifi, sarihleri, o sahada yazılan diğer eserler hakkında bilgi vermek, eserin muhtelif nüshalarına başvurarak güve­nilir bir nüsha ortaya koymak ve gerekli yerlere notlar düşmek suretiyle o zamana göre yeni bir tahkik usulü geliştirdiği kabul edilmiştir.[202] Belli başlı eserleri şunlardır:

Ha­dîs.

1. et-Tacîîku ‘l-mümecced calâ Muvattcfi’l-İmâm Muhammed. İmam Mâlik’in el-Muvatta’ının Muhammed b. Ha­san eş-Şeybânî rivayetinin şerhidir.

2. er-Retcve’t-tekmîUi’l-cerhve’t-tacdîL Cerh ve ta’dîl konusundaki belli başlı ya­nılgıları ortaya koyan eser Leknevî’nin sağlığındaMîzânü’l-ftİdâl eki olarak yayımlanmış (Leknev 1301/1884, 1309), daha sonra Abdülfettâh Ebû Gudde’nin tahkikiyle neşredilmiş [204] Ebû Gudde3. baskıdan itibaren (Beyrut 1407/1987) esere hacmin­den daha geniş dipnotlar eklemiştir.

3. el-Âşârü’l-merfû’a fi’l-ahbâri’l-mevzû’a. Adı bazı kaynaklarda yanlış olarak el-Envârü’l-merfûca şeklinde kaydedilen eser belirli gün ve gecelerde kılınması tavsiye edilen nafile namazlara dair mev­zu olduğunda ittifak veya ihtilâf edilen rivayetleri bir araya getirmektedir.

4. el-Ecvibetü’Ifâzı-Ia. Hadis meselelerine dair kendisine so­rulan on sorunun cevabını ihtiva etmek­tedir.

5. Hayrü’l-haber fî ezani hayri’l-beşer. Ezan konusunda sorulan sorulara cevap vermek ve bu husustaki hadislerin sıhhat durumunu açıklamak üzere yazılmış bir risale olup Mecmû’a-tü’r-resâ^ili’s-sitte içinde yayımlanmıştır.

6. Şerhu’l-Hışni’l~ haşin. İbnü’l-Cezeri’ye ait eserin şerhidir.

7. Zaferü’l-emânî fî Muhtasarı’l-Cürca­ni. Seyyid Şerif el-Cürcânî’nin el-Muhta-şar îî uşûli’l-hadîs (ed-Dîbâcü’l-müzheb) adlı eserinin şerhidir. Leknevî ayrıca İbnü’s-Salâh eş-Şehrezû-rînin ‘L/Jûmü’J-hadîş’ini Mukaddimetü İbni’s-Şalâh adıyla neşretmiştir.

Fıkıh

1. mdeü’r-ricâye fî halli Şer-hi’1-Vikâye. Eserde Sadrüşşeria’nın Şer-hu’f-Viföye’sindeki görüşlerin Kitap, Sünnet ve sahabe kavlinden delilleri kay­dedilmekte, Hanefî imamlarının farklı ka­naatlerine de işaret edilmektedir. Müel­lifin esere Mukaddimetü ‘Umdeti’r-ri’d-ye adıyla yazdığı giriş Umdetü’r-nçâye ile birlikte neşredilmiştir. Leknevî bu eser üzerine es-Sicâye fî keşfi mâ fî Şerhil-Vikâye adıyla bir çalışma daha yapmıştır (Lahor 1976,1987).

2. Müzeyyiletü’d-di-râye li-mukaddimeti’l-Hidâye. Burhâ-neddin el-Mergînânî’nin el-Hidâye’s\ üzerine yazılan eserde Hidâye’nin ilk iki cildinde geçen âlimlerin hal tercümeleri verilmiş ve kapalı görülen bazı hususlar açıklanmıştır. Kitap el-Hidâye’nin Hint baskılarının baş tarafında neşredilmiştir. Leknevî ayrıca Mukaddimetü’l-Hidâye adıyla bir eser daha yazmış, burada Merginânî, eseri, metodu, bazı fıkhî terimler­le eserin ikinci yarısında geçen rical hak­kında bilgi vermiştir. Babasının el-Hidâye’yeyazdığı notları Hâşiyetü’l-Hidâye adıyla genişletmiş, bu çalışma da el-Hidâye ile birlikte yayımlanmıştır (Leknev 1324).

3. en-Nâficu’l-kebîr limen yu-tâli’u’l-Câmi’a’ş-şağîr. İmam Muhammed’in ei-Câmius-sagri’inden kolayca faydalanılması için kaleme alınan eserde şahıslar, eserler ve fakihlerin tabakaları hakkında bilgi verilmiştir. Leknevî’nin aynı kitap üzerinde bir de ha­şiyesi bulunmaktadır.

4. el-Letâ’ifü’l-müstahsene bi-cemci hutabi şühûri’s-sene. Cuma hutbeleri ve vaaz­ları sırasında yapılan hataların düzeltil­mesi için kaleme alınmış olup ayrıca her ay için beşer hutbenin yer aldığı bir eser­dir (Leknev 1311).

5. TacIîkKale’ş-Şeriüyye şerhi’s-Sirâciyye. Muhammed b. Mu­hammed es-Secâvendî’nin el-Ferâ’izü’s-Siröciyye’si üzerine Seyyid Şerif el-Cür­cânî’nin yazdığı şerhin hâşiyesidir (Leknev 1284].

6. Ğâyetü’l-maköl fîmâ yete’al-laku bi’n-ni’âl. Bizzat müellifin eser üze­rine kaleme aldığı Zaferü’l-enfâl ad\ı hâşiyesiyle birlikte yayımlanmıştır (Leknev 1305).

7. Tedvîrü’l-felek fî huşûli’l-ce-mâ’ati bi’l-cinni ve’l-melek (Leknev 1304).

8. et-Tahkiku’l-cacîb ü’t-teşvîb.

9. İhkâmü’l-kantara fî ahkâmi’î-besmele (Leknev 1305).

10. İfâdetü’l-hayr fi’l-isüvâk bi-sivâki’l-ğayr (Leknev 1304).

11. Âkâ-mü’n- nefâ’is fî edâ’i’I-ezkâr bi-lisâni’I-Fâris.

12. îkâmetü’l-hücce “alâ enne’l-ikşâr fi’t-tecabbüd leyse bi-bid’a.

13. ei-İfşâh can şehâdeti’l-mere fi’l-irdâ11.

14. İmâmü’l’kelâm fîmâ yetecallaku bi’l- kırâhti halfe’lAmâm. Müellifin Gayşü’l-ğamâm adlı ta’likiyle birlikte Leknev’de (1304) ve Osman Cum’a Zamîriyye tara­fından Cidde’de (14 1/1991) yayımlan­mıştır.

15. el-İnşâf fî hükmi’l-fükâi.

16. Tuhfetü’l-ahyâr fî ihyâ’i sünneti seyyidi’i-esrar. Eseri Abdülfettâh Ebû Gud­de müellifin Nuhbetü’l-enzâr adlı ta’li­kiyle birlikte neşretmiştir.

17. Tuhfetü’n-nübelâ’ fî ce-mâ’ati’n-nisâ. Kadınların kendi araların­da cemaatle namaz kılmalarına dairdir.

18. Tuhfetü’t-tatebefUahki-ki meshi’r-rakabe. Müellifin Tuhfetü’l-kemele adlı hâşiyesiyle birlikte neşredil­miştir.

19. Tervîhu’l-cinân bi-teşrîhi hükmi şürbi’d-duhân. Mec-mû’atü’r-resâ’ili’1-hams içinde müellifin Zecrü erböbi’r-reyyân can şürbi’d-duhân adlı eseriyle birlikte yayımlanmıştır (Lek­nev 1303).

20. el-Kavlü’1-câzim fîsukü-ti’1-haddi bi-nikühi’mehârim (Leknev 1302}.

21. Cem\ı’l-ğurer fî reddi Neş-ri’d-diirer. Babasının inşikâku’I-kamere dair eserine Ahmed Ali el-Mustafaâbâdî’nin yazdığı reddiyeye cevap olan eser Mecmû’atü’r-resâ’ili’ş-şemânî içinde neşredilmiştir (Leknev 1305).

22. el-Fe-lekü’d-devvar fîrü’yeti’l-hiiâî bi’n-nehâriMecmtfalü’r-resâ’ili’s-seb’ İçinde Leknev 1299..

23. Ref’u’s-setr’an keyfiyyeti idhâli’l-meyyit ve tevcîhihî ile’l-kıble fi’1-kabr. Eser üzerine Muhammed Abdüigafûr er-Ramazânpûrî’nin bir ta’liki olup onunla birlikte Mecmû’atü’r-resâ’ili’s-sitte içinde yayımlanmıştır (Lek­nev 1303).

24. Zecrü’ş-şübbân ve’ş-şeybe ‘an irtikabi’i-ğıybe.

25. Sibâhatü’l-fikr fi’l-cehr bi’z-zikr.

26. el-Heshese bi­na kzi’l-v uzu bİ’l-kahkaha.

27. el-Kavlü’1-eşref fi’î-feth ‘ani’l-muşhaf (Haydarâbâd 1286).

28. Kütü’l-muğtez-zîn bi-fethi’1-muktedîn.

29. Hi-dâyetü’l-mıftedîn ilâ fethi’l-muktedîn. Son üç eser Kur’an tilâveti sırasında yapılan bid’atla-ra dairdir.

30. es-Sefyü’l-meşkûr ü red-di’I-Mezhebi’l-me’sûr. Beşîr es-Sehsevânfnin eS-Mezhebü’l-me’şûr fî ziyare­ti seyyidi’l-kubûr adlı eserine reddiyedir (Leknev 1296).

31. Umdetü’n-neşâ% fî terki’l-kabâ’ihi Leknev.ts.

32. el-Kovlü’l-menşûr fî hilâli hayri’ş-şühûri MecmCfatü.’r-resâ’Uİ’s-seb’ içinde. Müellif bu ese­ri üzerine el-Kavlü ‘l-menşûrcale’l-kav-li’l-menşûr adıyla bir ta’likyazmıştır.

33. el-Kelâmü’l-celîl ümâ yete’alleku bi’1-mindîl. Hav­lu âdâbıyla ilgili meselelerin ele alındığı bir risaledir.

34. el-Kelâmü’l-mübrem fînakzi’l-kavli’I-muhakkaki’l-muhkem (Leknev 1290). Müellif, Hz. Peygamber’in kabrini ziyaret etmenin vacip değil müstehap olduğunu ileri süren Al-lâme Sehsevânî’ye cevap vermek üzere eserini Urduca olarak kaleme almış, Sehsevânî kendisine el-Kavlü’l-manşûr fî ziyareti seyyidi’l-kubûr adıyla bir reddiye yazınca Leknevî yine Urduca olarak el-Kelâmü ‘l-mebrûr fî reddi’l-kavli’l-manşûr’u yazmıştır (Leknev 1291).

35. Mecmtfai Fetâvâ .

36. Nüzhetü’l-ükr fîsübha-ti’z-zikr. Müellif bu eserine en-Nefha bi-tahşi-yeü’n-Nüzhe adıyla bir ta’lik yazmıştır (Leknev 1337).

Tarih ve Tabakat

1. el-Fevâ-idii’l-behiyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. Leknevî bu eserineet-Taçlîkatü’s-seniyyec:a}e’l-FevâJîdi’l-behiyye adıyla bir ilâve yap­mış, bu Ğael-Fevâ’idü’1-behiyye İle bir­likte yayımlanmıştır. el-Fevâ’i-dü’l-behiyye üzerine Muhammed Bed-reddin Ebû Firâs en-Na’sânî bir ta’İik yaz­mıştır.

2. Tarabü’l-emâşi! bi-terâcimi’l-efâdıl. el-Fevâ’idü’l-behiyye ve et-Tac-lîkât’ın ardından hazırlanan eserde çoğu Hanefî olmak üzere çeşitli mezheplere mensup 399 âlimin hal tercümesiyle meşhur eserleri hakkında bilgi verilmiş­tir. Eser Mecmû’atü’r-resâ’ili’s-sitte içinde (Leknev 1303) ve el-Fevâ idü’l-be-hiyye’nin Ahmed Za’bî neşrinin sonun­da yayımlanmıştır. Leknevî ayrıca Rİsâie fî temcimi fuzalâ’i Hind adıyla bir eser daha yazmış, bu da sözü edilen mecmua içinde yayımlanmıştır (Leknev 1303).

3. Hasrelü’l-‘âlem bi-vefâti mercici’l-câlem. Babasının hayatına dairdir.

Diğer Eserleri


1. et-Tibyân fî şerhi’l-Mîzân. Mîzânü’ş-şarf adlı Farsça bir esere yazdığı şerh olup bu eseri üzerine Farsça olarak yazdığı Tekmiletü’î-Mîzân ve şerhuhû adlı bir çalışması daha vardır.

2. İmti-hânü’t-talebe fi’ş-şiyaği’l-müşkile. Mü­ellif hattı bir nüshası mevcuttur.

3. TaTık’alâ hâşiyeti’r-Reşîdiyye şerhi’ş-Şerîfiyye. Seyyid Şe­rif el-Cürcânî”nin münazara ilmine dair eş-Şerîfiyye adlı eserine Abdürreşîd el-Cavnpûri’nin yazdığı er-Reşîdiyye adlı şerhi üzerinde yapılan bir çalışmadır (Leknev 1366).

4. el-Hidâyetü’l-muhtâriyye şerhu’r-Risâleti’l-‘Adudiyye. Adudüddin el-îcî’nin münazaraya dair risale­sinin şerhidir. Eserin müellif hattıyla olan nüshası Câmiatü Aligarh el-İslâmiyye’de bulunmaktadır.

5. el-îfâdetü’l-hatîre fî mebhaşi nisbeti sübüci ‘arazin şa’îre (Delhi 1326).

6. Ta’lîku’l-hama’il’-alâ fac-lîkı’s-seyyidi’z-zâhid el-müte’aUİk bi-şerhi’l-meyâkil. Şehâbeddin el-Maktûl es-Sühreverdrnin Heyâkilü’n-nûr’una Devvânî’nin yazdığı şerh üzerine yapılmış bir çalışmadır (Leknev 1304).

7. et-Teflî-ku’l-‘acîb li-halli Hâşiyeti’î-Celâl li-mantıkı’t-Tehzîb. Devvânî’nin sözü edi­len çalışması üzerinedir.

8. Haîlü’l-muğlak fî bahşi’î-mechûli’l-mutlak. Bihârî’nin Süllemü’l-culûm adlı kitabındaki “mechûlü’1-mutlak” kavramını açıklamak üzere kaleme alınmış reddiye mahiyetinde bir çalışma­dır (Kanpûr 1308). Leknevî, aynı kitap üze­rine Hidâyetü’l-verâ ilâ liva’i’l-hüdâ ve Mİşbâhu’d-dücâ fîH-vâ’i’l-hüdâ adıyla iki eser daha kaleme

Leknevî’nin hayatına dair Veliyyüddin en-Nedvî eİ-İmâm cAbdülhay el-Leknevî aİîâmetü’l-Hind ve imâmü’l-muhad-dişîn ve’l-fukahâ (Dımaşk 1415/1995), eserleri hakkında da Abdülfettâh Ebû vî adıyla birer çalışma yapmışlardır.