1840 yılına kadar eski Malatya (Battalgazi ilçesi) şehir merkezi olduğundan Türk-İslâm eserlerinin ilk örnekleri burada yer almaktadır. Kale, han, hamam, zaviye, medrese, tekke, imaret, cami, mescid, namazgah ve türbe gibi çok sayıda dinî ve sivil yapı inşa edilmişse de çoğu günümüze kadar gelememiştir. Zamanımıza ulaşabilen eserler ise harap durumdadır veya geçirdikleri yanlış restorasyon sonucunda orijinalliklerini kaybetmek üzeredir.
Hamamlar. Tahtalı Hamamı, Malatya şehir merkezinde Mimar Sinan caddesi Tahtalı sokakta Tahtalı Camii’nin kuzeyinde yer almaktadır. Güney kuzey yönünde inşa edilen hamamın doğu ve batı cepheleri 34,20 m., kuzey cephesi 12,90 m., güney cephesi 14 m. uzunluğundadır. So-yunmalığa, güney cephesindeki sivri kemerin altında bulunan düz atkı kemerli kapı ile girilmekte olup üzeri tromplara oturan büyük bir kubbe ile örtülüdür. Kuzey cephesindeki yuvarlak kemerli kapı ile ılıklığa geçiş sağlanmıştır. Burada iki hela ve iki tıraşlıkyer almaktadır. Yuvarlak kemerli kapı ile haçvari dört eyvanlı ve köşe hücreli plana sahip sıcaklığa geçilmektedir. Eyvanlar sivri tonozla, halvetler ve orta alan ise kubbe ile örtülüdür. Ortada sekizgen biçimli göbek taşı bulunmakta, eyvanlarda üçer, halvetlerde dörder taş kurna yer almaktadır. Kuzey eyvanındaki basamakla çıkılan dikdörtgen biçimli pencere külhana açılmaktadır. Taçkapının etrafı ile yapının kenar, köşe ve kemerleri kesme taş, duvar dış cepheleri düzgün sıralar oluşturan kaba yontu, içleri ise kırma ve moloz taş örgülüdür. Üst örtüde tamamen kırma taş kullanılmış, soyunmalıktaki odaların duvarları tuğladan yapılmıştır. Yapı XIX. yüzyılın başlarında inşa edilmiştir. Belediye Hamamı Malatya’nın merkezinde Yenicami’nin kuzeybatısında bulunmaktadır. Hamam doğu-batı yönlü olarak dıştan dışa 35,80 x 14,50 m. ebatlarında inşa edilmiştir. Doğu tarafında yer alan soyunmalığı yıkıldığından 1950’li yıllarda iki katlı olarak yeniden inşa edilmiştir. Girişi doğu cephesinin güney ucundan sağlanmış iken yakın zamanda kuzey cephesine alınmıştır. Soyunmalığın batısında ılıklık ve arkasında haçvari dört eyvanlı ve köşe hücreli sıcaklığı, ardında külhan ve odunluğu yer almaktadır. Soyunmalığın ortasında yuvarlak biçimli taştan yapılmış bir şadırvan, üstünde dikdörtgen şeklinde büyük bir aydınlık feneri bulunmaktadır. Ilıklığın üzeri tonozla kapatılmış olup kuzey tarafında üç hela, batı kanadında iki tıraştık hücresi yapılmıştır. Sıcaklığın eyvanları sivri tonoz, köşe halvetleri ve orta kısım pandantif geçişli kubbelerle örtülüdür. Ortada köşeleri pahlanmış kare biçimli göbek taşı bulunmaktadır. Soyunmalığın dış duvarları kırma taştan, taşıyıcı kolonlar, pencere etrafları betondan yapılmış, duvarlar sıvanmış, üzeri kiremit çatı ile kapatılmıştır. Diğer bölümlerin kemer ve köşeleri kesme taş, dış kaplamalar sıralı kaba yontu, içleri ise kırma ve moloz taş örgülüdür. Hamam 1319 (1901) tarihli mahkeme kaydına göre 1290’da (1873) inşa edilmiştir.
- Malatya Mimarisi -Malatya Evleri- Hakkında Bilgi
- Malatya Mimarisi -Hanları, Kervan Yolları- Hakkında Bilgi
- Malatya Mimarisi -Türbeleri, Medreseleri- Hakkında Bilgi
- Malatya Mimarisi, Eserleri -Camiler, Mescidler- Hakkında Bilgi
TDV İslâm Ansiklopedisi