1840 yılına kadar eski Malatya (Battalgazi ilçesi) şehir merkezi olduğundan Türk-İslâm eserlerinin ilk örnekleri burada yer almaktadır. Kale, han, hamam, zaviye, medrese, tekke, imaret, cami, mescid, namazgah ve türbe gibi çok sayıda dinî ve sivil yapı inşa edilmişse de çoğu günümüze kadar gelememiştir. Zamanımıza ulaşabilen eserler ise harap durumdadır veya geçirdikleri yanlış restorasyon sonucunda orijinalliklerini kaybetmek üzeredir.
Türbeler. Sitti Zeyneb Kümbeti eski Malatya’da Karahan mahallesinde yer alır. Türbe kesme taşla inşa edilmiş sekizgen planlı, piramidal külâhlı, mumyaiık örtüsü beşik tonozludur. Restore edilen eserin kitabesi bulunmamakla beraber yapı XIII. yüzyıla ait olmalıdır. Kanlı Türbe Meydanbaşı mahallesinde mezarlık içinde yer almaktadır ve kare planlı baldaken tarzındadır. Beşik tonozlu mumyalıkta düzgün kesme taş, ayaklarda bir kesme taş, üç sıra tuğla, kemer ve kubbesinde ise sadece tuğla kullanılmıştır. Kubbesinin bir bölümü yıkık olup geçişler pandan-tiflitir. Eser XV. yüzyıl başlarına tarihlenmektedir. Nefise Hatun Türbesi, Kanlı Kümbefin güneyinde olup yine baldaken tarzında, kubbeli ve kare planlıdır. Toprak seviyesindeki iki sıra düzgün kesme taş dışında kaplama taşlan sökülmüştür. Yapı XVI. yüzyıl eseri olmalıdır. Ayrıca Meydanbaşı mahallesinde ve Kırk Kardeşler Şehitliği içinde birer türbe kalıntısı bulunmaktadır.
Medrese. Şehâbiyye-i Kübrâ Medresesi ulucaminin güneyinde yer almaktadır. Günümüze yalnız taçkapının doğu kanadi, bitişiğindeki türbe ve ana eyvanı ulaşmıştır. Yapının mimarları Şemseddin Muhammed b. Osman ve Takvor b. Stefan’dır. el-Melikü’l-Eşref Şa’bân devrinde (1363-1376) “mîr-i ümerâ” lakabıyla ünlü Şehâbeddin Hızır adlı bir emîr tarafından yaptırılmıştır.
- Malatya Mimarisi -Malatya Evleri- Hakkında Bilgi
- Malatya Mimarisi -Hanları, Kervan Yolları- Hakkında Bilgi
- Malatya Mimarisi -Hamamları- Hakkında Bilgi
- Malatya Mimarisi, Eserleri -Camiler, Mescidler- Hakkında Bilgi
TDV İslâm Ansiklopedisi