Ülke topraklan yüzey şekilleri açısından sade bir görünüşe sahiptir. Kuzeydeki kumullarla kaplı geniş çöl sahası Büyük Sahrâ’nın bir devamıdır. Ülkenin kuzey kesiminde dikkati en çok çeken yüzey şekli Cezayir sınırı yakınındaki İfora Edrân adı verilen engebedir. Mali’nin güney kesimlerinde ise Nijer nehri çevresinde gelişen düzlükler hâkimdir. Ülkenin güneyinde bu monoton görünüşü bozan elemanlar, Senegal sınırı yakınındaki Tambaoura yükseltileriyle büyük kısmı Gine’de bulunan Futa Calon kütlesinin Mali sınırları içerisine doğru uzanan kesimleri ve Mali sınırları içindeki en yüksek noktayı oluşturan Burkina Faso sınırları yakınında Hombori Tondo zirvesidir (1155 m.).
Mali’nin ikliminde kurak ve yağışlı olarak iki mevsim dikkati çeker. Kuzeyde temrnuz-eylül ve güneyde nisan-ekim arasında bol miktarda yağmur yağar. Sahrâ’dan gelen “harmatan” rüzgârı ise mevsimine göre sıcak veya ılıman bir hava oluşturur. Güneyde bilhassa Sikasso bölgesinde yıllık 1300-1500 mm. yağmur düşerken Sahil (Sahel) bölgesinde bu miktar 200-700 milimetreye iner. Ülkenin en Önemli akarsuyu kaynağını Gine’den alan ve Nijerya’da Atlas Okyanusu’na dökülen. Malililer’in Colİba (Djoliba) dedikleri Nijer nehri, Mali’nin güneybatısından kuzeydoğusuna kadar 1500 kilometrelik bir mesafe kateder. Ülkede Debo ve Faguibine adlı iki büyük göl vardır. Yine Gine’deki Futa Caion’dan kaynağını alan Senegal nehri (toplam 1790 km.) 700 km. boyunca Mali topraklarından akar ve bu ülke sınırları dışında Atlas Okyanusu’na ulaşır. Bitki örtüsü olarak ülkenin güney kesimi ve uzun akarsuların kenarları savanlarla kaplıdır. Güney kesiminin merkezinde ise stepler uzanır. Kuzeye doğru ilerledikçe steplerin çöl görünüşüne dönüştüğü görülür.
Mali’nin millî hasılatı iki milyar dolar civarında olup (1989) kişi başına düşen millî gelir 250 dolardır. Pamuk birinci derecede ihracat ürünüdür ve Fildişi Sahili’nden sonra Sahrâ’nın güneyinde yıllık 200.000 tonluk üretimiyle ikinci sırada yer almaktadır. Ayrıca darı (862.000 ton), pirinç (329.000 ton), sebze (247.000 ton) ve mısır (228.000 ton] üretimi yapılmaktadır. Mali, Batı Afrika’da en fazla hayvancılık yapılan ülkelerden biri olup sığır, koyun. keçi, eşek ve deve gibi hayvanların sayısı 40 milyon civarındadır. Nijer, Bani ve Senegal nehirlerinde 200 kadar balık türü tesbit edilmiştir; balıkçılık ülkenin en eski geçim kaynakları arasında yer alır. Çoğunlukla başşehir Bamako civarında olan sanayi daha ziyade gıda ve tekstil sektörlerine yöneliktir. Tarihte bölgenin en büyük ticaret mallarından olan tuz bugün Taoudenni’de çıkarılmaktadır Tilemsi’de fosfat madeni, magnezyum ve petrol bulunmuştur. Altın geleneksel olarak bunu arayan binlerce kişiye geçim kaynağı sağlarken endüstriyel olan altın madenlerini Fransız ve Amerikan şirketleri işletmektedir. Sahrâ’nın güneyindeki ülkeler içerisinde tarihî zenginlikleri bakımından önde gelen ülkelerden olan Mali’yi çok sayıda turist ziyaret etmektedir.
Mali Cumhuriyeti’nin nüfusunun % 95’i yerleşik hayat süren ve çiftçilikle geçinen siyah renklilerden oluşur. Ülkede % 5 civarında bir nüfusa sahip olan beyazlar ise kurak geçen yıllara rağmen göçer hayatlarına devam etmektedir. Müslümanların oranı % 90 olup geri kalanı animist Bölgedeki diğer ülkelere göre Mali’nin etnik bakımdan oldukça çeşitli bir yapısı vardır. Bambara etnik grubu bilhassa Segou ve Bamako civarında yoğun olmakla birlikte ülkenin büyük bir kısmında dağınık olarak bulunur ve en kalabalık kitleyi meydana getirir Mandingo veya Malinke de denen Bambaraca çok kolay öğrenilebilir olması dolayısıyla geçen zaman içerisinde bütün Batı Afrika’da en fazla konuşulan diller arasında yer almıştır. Genelde çiftçilikle geçinen Bambaralar demircilik, kerestecilik ve dericilikle de uğraşmakta olup dokumacılık ve çömlekçilik alanında maharet sahibidirler. Kendilerini farklı bir etnik grup gibi takdim etmelerine rağmen soylarının menşei konusunda fazla bilgi bulunmayan Malinkeler’in aslında tipleri, dilleri ve inanış biçimleri bakımından Bambaralar’ın akrabası oldukları anlası!maktadır. Bamako’nun batı kısmına düşen tepelerde genelde çiftçilikle geçinen Malinkeler’in önemli bir kısmı XIX. yüzyıla kadar animistti. Soninke adıyla bilinen Sarakole etnik grubu, Mali’ye XIII. yüzyıla kadar hâkim olan Gana Sultanlı-ğı’nı kuranların soyundan gelmektedir. Bugün Sahil bölgesinde Nara ile Nioro şehirleri arasındaki yerlerde dağınık vaziyette yaşayan Sarakoleler yarım milyon civarında bir nüfusa sahiptir. Kültürel zenginlikleri sebebiyle yaşadıkları bölge dışında etkili oldukları gibi ülkede en fazla seyahat edenler de bunlardır. El sanatlarında mahir olmakla birlikte daha ziyade ticaretle uğraşırlar. Nijer deltasında Sorko adıyla da bilinen Bozo etnik grubu Cenne’den Debo gölüne kadar olan alanda balıkçılıkla geçinir. Mali’nin güneydeki önemli şehri Sikasso bölgesinde yoğun olarak yaşayan Senufo etnik grubu çiftçilikte ileri olduğu gibi dokumacılık, demircilik ve ağaç heykel yapımında da mahirdir. Sayıları 250.000 civarında olan ve Bendiyâgâre (Bandiagara) yamaçlarındaki köylerde yaşayan Dogon etnik grubu, kökleri çok eskiye dayanan animist kültüre bağlılıklarını günümüzde kısmen de olsa devam ettirmektedir. Bilhassa sömürge döneminde başlayan yoğun hıristiyanlaştırma faaliyetlerine rağmen günümüzde çoğunluğu müslümandır. Afrika’nın kuzeydoğusundan batısına doğru ilerledikleri bilinen, Araplar’ın Fûlânî dedikleri Pöl etnik grubu Mali’de etkili konumdadır. Çad Devleti’nin kuzeyindeki Tlbesti bölgesiyle Cezayir-Mali ortak sının yakınında, ayrıca Gine’deki Futa Caton ile Kamerun’un Adamava bölgeleri arasında yaşayan bu etnik grubun yegâne geçim kaynağı hayvancılıktır. Nijer nehrinin kıvrılarak güneye yöneldiği bölgede yaşayan Songay etnik grubu daha ziyade ırmağın kenarındaki arazilerde ziraatla meşguldür. İnce vücutlarıyla Sahra çölünün mavi insanları olarak bilinen Tevâ-rikler, Gao ile Tinbüktü arasında özellikle hayvanlarına su bulabilmek için durmadan yer değiştirirler. Asırlar boyunca idareci ve ulemâ sınıfına mensup kesimleri dışında bunlara hizmet edenlerle sanatkârlardan ibaret olan geleneksel toplum yapılarını muhafaza etmektedirler. Sömürgeciliğin bir devamı olarak resmî dil Fransızca yanında farklı etnik grup arasında yaygın olarak Bambara, Pöl, Songay ve Temaşek millî dilleri konuşulmaktadır. Kamu görevlerinde bulunan memurların çoğunluğu tarafından konuşulan Bambara başlıca iletişim dilidir.
- Mali Kültür, Medeniyeti -Edebiyat- Hakkında Bilgi
- Mali Tarihi, Tarihçesi, Hakkında Ansiklopedik Bilgi
TDV İslâm Ansiklopedisi