Zengin bir tarihî geçmişe sahip olan Mali’de bilhassa yerli kültürün bütün unsurlarını barındıran sözlü edebiyat asırlar boyunca varlığını muhafaza etti. “Griot” denilen sözlü edebiyatın temsilcileri babadan oğula, başta tarihî şahsiyetler olmak üzere kendi bölgelerindeki insanların geçmişi hakkında şiir tarzında edebî ürünler ortaya koyma geleneğini devam ettirmektedir. Tarihî şahsiyetlerin başında gelen Suncata Keita ve Mense Kanku Musa’dan başka bilhassa putperest krallıklar dönemine ait Gabu. Segu, Vagadu ve Kusa gibi destanlar yazılı hale getirilmiştir. İslâm dininin bölgede yayılmasıyla birlikte Mağrib, Endülüs, Mısır ve Arabistan gibi önemli coğrafyalarda yaşayan âlimlerin eserleri Gao, Tinbüktü, Aravan ve Cenne gibi merkezlerde okunmaya başlandı. XVI. yüzyıldan itibaren Malili âlimlerin başta İslâmî ilimler olmak üzere tarih, Arap dili ve edebiyatı alanlarında yazdıkları, çok azı mahallî dillerde ve geri kalanı Arapça olan eserleri çeşitli kütüphanelerde muhafaza edilmektedir. XIX. yüzyılın ikinci yarısında başlayan Fransız işgaline karşı el-Hâc Ömer ile Samori Ture’nin direniş hareketleri modern Mali edebiyatının ilk konuları arasında yer almaktadır. Bu edebiyatın ilk ürünleri, sömürgecilik döneminde İbrahima Mamadou Ouane’nın Les dogons da Soudan (1938) adlı eseriyle başlatılmakta olup yine bu alandaki ilk kitaplardan sayılan La passion de Djime de (1955) ona aittir. Fransız Sudanı adına milletvekilli seçilen Fily Dabo Sissoko, roman geleneğine ağırlık vermesi yanında sözlü edebiyatı yazıya geçiren ilk edebiyatçılardandır. Mahallî Malinke dilindeki şiirleri ve atasözlerini Fransızca’ya tercüme edip yayımlamasıyla birlikte yerli kültür dış dünyada tanınmaya başlandı. Afrika üniversitelerinde üzerinde çalışmalar yapılan Sous l’orage (1957) adlı romanla La mort de Chaka (1962) isimli tiyatro eserinin yazarı Seydou Badian da önde gelen edebiyatçılar arasında zikredilmektedir. Bütün Afrika kıtasının en meşhur edebiyatçılarından biri kabul edilen Arnadü Hambate Bâ’nın (ö. 1991) Fûlânî (Pöl) şiiri üzerine yayımladığı eseri Mali edebiyatının sahasındaki ilk örneğidir. Afrika’nın bilgesi olarak tanınan Bâ bir yazar, din âlimi, tarihçi, siyaset bilimcisi ve bir sosyolog olarak kıtanın siyahlar tarafından meskûn bölgelerini dünyaya tanıtmıştı. En önemli eserlerinden biri kabul edilen L’empire peul de Macina birçok defa basıldı (1955, 1962, 1984). L’etrange destin de Wangrin (1973, 1998) isimli romanında Batı medeniye-tiyle Afrika medeniyetleri arasındaki çatışmayı konu edinmektedir. Jesus vu par un musulman adlı kitabı ile (Paris 1974,1976) hocasının hayatı ve öğretisini konu alan araştırması Vie et enseigne-ment de Tierno Bokar{1951, 1980) İslâm kültürü hakkındaki eserleridir. Ancak onu dünya çapında şöhrete kavuşturan kitabı ölümünden kısa bir süre önce yayımladığı çocukluk hâtıralarını ihtiva eden Amkoullell’enfant peui’dür (Paris 1991); daha sonraki dönemlere ait hâtıraları ise Oui mon commandant adıyla neşredildi (1994, 1999, 2000, 2001). 1960’İl yıllarda Mali edebiyatının önde gelen iki ismi Seydou Badian ve Yambo Ouologuem’dir. Gaoussou Dİavvara ve Massa Makan Diabate’nin tiyatro eserleri 1970’li yıllarda önemli çalışmalar olarak Öne çıkar. İbrahimay ve Moussa Konate 1980’ü yıllarda yazdıkları eserleriyle Ma-li’nin son dönem edebiyatçıları arasında yer aldılar. Malili kadın yazarlar arasında bilhassa sömürge döneminde kadınların içinde bulunduğu şartlan eserlerine yansıtan, bağımsızlık sürecinde ve sonrasında milletvekilliği dahil ülke yönetiminde çeşitli görevlerde bulunan Aoua Keita anılmalıdır. 1991 -2001 yılları arasında devlet başkanlığı görevinde bulunan Alpha Omar Ko-nare’nin eşi olan tarih profesörü Adame Ba Konare Mali kültürü ve medeniyeti hakkında çok sayıda eser verdi. Son dönemde Paris Sorbonne, Manneheim ve Oxford üniversitelerinde eğitimini tamamlayan Aicha Fofana, Özbekistan’da yüksek tahsil gören Aida Mady Diallo, Tunus’ta eğitim gören Oumou Diarra, eserleriyle Mali sınırları dışında da tanındılar. Halen milletvekili olan Diarah Bintou Sanankoua’nın tarih, edebiyat, eğitim ve sosyoloji alanında yayımlanmış eserleri bulunmaktadır. Son dönem yazarları arasında roman tarzında kaleme aldığı çok sayıda eserine rağmen sözlü edebiyata ağırlık veren Massan Makan Diabate, Mali halkının günlük hayatını yazılarına ustalıkla aktarmasıyla bilinir. Janjon et autres chants populaires du Mali (Paris 1970), Le coifîeur de Kouta (Paris 1980), Le boucher de Kouta (Paris 1982) veL’as-semblee des d/inns(Paris 1985) başlıca eserleridir.
- Mali Kültür, Medeniyeti -Kütüphaneler-
- Mali Kültür, Medeniyeti -Eğitim- Hakkında Bilgi
- Mali Kültür, Medeniyeti -İslam, Dini Hayat- Hakkında Bilgi
- Mali Kültür, Medeniyeti -Mimari- Hakkında Bilgi
- Mali Kültür, Medeniyeti -İlmi Hayat- Hakkında Bilgi
- Mali Tarihi, Tarihçesi, Hakkında Ansiklopedik Bilgi
- Mali Fiziki, Coğrafya, Dili, Etnik, Dini Yapı, İklim Hakkında Bilgi
- Mali Başkenti, Nüfusu, Yüzölçümü, Hakkında Bilgi
TDV İslâm Ansiklopedisi