Methafti’l-fenni’l-İslâmî. Kahire İslâm Eserleri Müzesi.
Hidiv İsmail Paşa’nın emriyie kuruluş hazırlıklarına başlanan müze, 1297 (1880) yılında Dârü’l-âsâri’l-Arabiyye adıyla Hâkim Camii’nin doğu eyvanında faaliyete geçmiş, 1903’te Bâbülhalk (Ahmed Mahir) Meydanı’nda dönemin Avrupai müzecilik anlayışına göre inşa edilen özel binasında ziyarete açılmıştır; adı 1952 yılından beri Methafti’l-fenni’l-İslâmî’dir.
Başta Kahire olmak üzere ülkenin her tarafından toplanan İslâm sanat eserlerinden meydana gelen koleksiyonlarının büyük bir kısmını özellikle cumhuriyet öncesi kraliyet ailesinin ve bazı sanat severlerin bağışları oluşturmaktadır. Müzenin koleksiyonlarını arttırmak ve zenginleştirmek amacıyla 1910 yılında kazı çalışmalarına başlanmış ve Asyût’un güneybatısındaki Derneke’deyapıian İlk kazılarda çok zengin mensucat kalıntıları bulunmuştur. Müze en büyük kazısını Fustat harabelerinde yapmış ve ortaya çıkardığı, birçoğu İslâm dünyasında en eski olma özelliği taşıyan madenî, ahşap, cam, çini, pişmiş toprak vb. eşya örnekleriyle halı parçalarını vitrinlerinde teşhir etmiştir.
Müzenin yirmi beş salonunda sergilenen eserlerin depolardakilerle birlikte toplam sayısı 100.000’in üstündedir. İslâm’ın başlangıcından XIX. yüzyılın sonuna kadar geniş bir dönemi kapsayan bu eserler çoğunlukla Mısır kaynaklı olup silâhlar, mücevherler, halılar, kumaşlar, yazma kitaplar, öiçü ve tartı aletleri, sikke ve madalyalar, ahşap, metal, taş, çini, pişmiş toprak ve cam eserler gibi seksiyonlar halinde sınıflandırılmıştır. En zengin koleksiyonlardan biri olan çini ve pişmiş toprak (seramik) çanak çömlekler genellikle Fustat’taki kazılarda bulunmuştur; ayrıca Irak, İran. Suriye, Anadolu, Kuzey Afrika, Endülüs ve Çin’den gelenlerin de sayısı fazladır. Çeşitli örnekler, müslü-man ustaların Çin yapım ve bezeme tekniklerini başarıyla taklit ederek yeni çini tipleri ürettiklerini göstermektedir. Cam eşya seksiyonunda, çoğu Sultan Hasan Camii’nin kullanılmayan bölümlerinden çıkarılan XIII-XV. yüzyıllara ait çok sayıda kandil mevcuttur. Ayrıca Fustat kazılarından eide edilen ve diğer bölgelerden derlenen cam kaplar da yekûn tutmakta ve bunlar İslâm dünyasında cam sanatının gelişimini ortaya koymaktadır. Taş ve alçı işleriyle ilgili bölümde kûfî ve nesih yazılı çok sayıda mezar taşı ile Fatımî ve Memluk dönemi bina duvarlarının süslenmesinde kullanılan büyük paneller bulunmakta, özellikle renkli mermer, kuvars, akik gibi taşlardan oyularak yapılmış çeşitli kaplar ve vazolar dikkat çekmektedir. 50.000 civarında parçadan oluşan sikke ve madalya koleksiyonu çok nâdir örnekler ihtiva etmektedir; bunların en eskisi 77 (696) yılına ait bir dinardır. Ölçü ve tartı aletleriyle mühür koleksiyonu, İslâm tarihinin farklı dönemlerindeki ekonomik gelişmelerin takibine ve yönetici isimlerinin kronolojik olarak belirlenmesine imkân vermektedir. Birçok kapı, pencere, mimari unsur ve mobilya barındıran ahşap eserler seksiyonu dünyaca ünlüdür. Halı-kilim seksiyonu da dünyanın nâdir koleksiyonlarından biri sayılır. Müzede ünlü Memluk halılarının yanı sıra Anadolu, Kafkasya, İran ve Orta Asya halıları sergilenmektedir. Çoğu Kur’ân-ı Kerîm’lerden oluşan müzedeki yazma kitaplar seksiyonunda ciltçilikle ilgili malzemeler ve ilk İslâmi cilt örneklerinden bazıları da yer almaktadır. Silâh koleksiyonunda daha çok Memlûk, Osmanlı ve İran yapımı silâhlarla zırhlar bulunmaktadır.
Müzedeki seksiyonlar için çeşitli kataloglar yayımlanmış olup başlıcaları şunlardır:
1. Max Herz, Ccıtcılogue som maire des monuments exposes dans le Musee national de l’art arabe. Eser Arapça ve İngilizce’ye de çevrilmiştir.
2. Max Herz, A Descriptive Catalogue of the Objects Exhibited in the National Museum of Arab Art: Preceded by a Historical Sketch of the Architecture and the Industrial Arts of the Arabs.
3. Hafriyyâtü’l-Fustât: Mecnıû atü’l’ine-nâzıri’l-futûcrâfiyye.
4. Gaston Wiet, Catalogue general du Musee arabe du Caire: Lampes et bouteilies en veire emaille.
5. Gaston Wiet, Albüm du Musee arabe du Caire.
6. Edmond Pauty, Catalogue general du Musee arabe du Caire: Les bois sculptes jusqu ‘â l’epoque ayyoubide.
7. Jean Da-vid VVeill, Catalogue general du Musee arabe du Caire: Les bois a epigraphes jusqu’ö l’epoque mamlouke.
8. Catalogue general du Musee arabe du Caire: Steles funeraires.
9. Steles funeraires.
10. ZekîMuhammed Hasan,Kü-nûzü’l-Fâtımiyyîn.
11. Muhammed Mustafa, Secâcîdü’ş-şalâü’t-Türkiyye.
12. Abdurrahman Fehmî Coîlections ol the Museum of Islamic Art: Early Islamic Coin Weights.
13. Muhammed Mustafa (Mohamed Mostafa), Guide o the 2nd Temporary Exhibîtion: Unity in Islamic Art
14. Abdurrahman Fehmî Muhammed, Mevsû(a-tü’n-nuküdi’l-‘Arabiyye ve ilmi’n-nümmiyyât bi-mecmû”ati Methafi’l-fenni’l-İslâmî.
15. Catalogue general du Musee de l’art islamique du Caire. Eser Gaston Wiet’e ithaf edilmiştir.
16. Abdürraûf Ali Yûsuf. The Museum of Islamic Art: Recent Acquisi-tionsand Ciatt Implements.
17. Gaston Wiet. Catalogue general du Musee arabe du Caire: Objets en cuivre.
18.Mâyise Mahmûd Dâvûd.e/-Meskûkâtü’l-Fatımiyye bi-mecmû’a-ti Methafi’l-fenni’l-İslâmî bi’l-Kâhire.
TDV İslam Ansiklopedisi