Moritus, Hint Okyanusu’nun güneybatı kısmında bulunan ve Mascarene adaları denilen üç adadan (diğer ikisi Reunion, Rodrigues) biridir. 1153’te coğrafyacı \d-risî’nin çizdiği dünya haritasında Dina Aro-bi (Dinarobin) adıyla bir Arap adası olarak gösterilen Moritus’un XII. yüzyıldan itibaren müslüman Arap denizcilerce bilindiği anlaşılmaktadır. Moritus adasındaki bazı yerlerin günümüzde Medine, Moha ve Yemen gibi isimler taşıması müslü-manların burada çökerken dönemlerdeki varlığına işaret etmektedir. Ancak Batı kaynaklarında müslümanlann ilk dönemlerde Mascarene adalarında uzun süre ikamet etmedikleri, XVI. yüzyılda Portekizli ve Hollandalı denizcilerin gelişinden sonra bölgenin iskâna açıldığı ileri sürülmektedir.
Portekizliler, Moritus adasına ilk defa 1498’de Vasco da Gama öncülüğünde geldiler. 1507’de Portekizli kaptan Diego Fernandez Pereira.adaya Cyrne (Cime) adını verdi. 1Sl6’da Moritus’ta bir sömürge kurmaya çalışan Hollandalılar beraberlerinde getirdikleri kölelerin dağlara kaçması üzerine bu düşüncelerinden vazgeçmek zorunda kaldılar.
Hollandalılar. Hindistan denizyolu üzerindeki Moritus’u uzunca bir süre erzak ve malzeme temin üssü olarak kullandılar. 1638’de Cornelius Simonz Gooyer’in Moritus’a vali tayin edilmesiyle birlikte adada yeniden sömürgeleştirme faaliyeti başladı. Arazileri işletmek için Avrupa’dan adaya gelen asiller iş gücünü karşılayacak köleleri Endonezya ve Madagaskar’dan getirdiler. Ancak aşırı kuraklık ve kasırgaların korkunç tahribatı yüzünden sömürgeleştirme gayretleri başarısızlıkla sonuçlandı. Hollandalılar 1710 yılında kuleleriyle birlikte adayı terketmek zorunda kaldılar.
1715’te Guillaume Dufresne d’Arsel kumandasında bir Fransız donanması adaya geldi. Adanın adı île de France olarak değiştirildi. Bu tarihten 1810 yılına kadar devam eden Fransız döneminde adada yirmi iki vali görev yaptı. Fransız hükümeti 1721’de sömürgeleştirmeye başladığı Moritus’un idaresini 1722-1767 yılları arasında Fransız Doğu Hindistan Şirketi’ne [Compagnie Française des Indes Orientales] devretti.
1721’den itibaren önce Senegal ve Gine’den, daha sonra Madagaskar ve Doğu Afrika sahillerinden çok sayıda köle kahve ve baharat üretiminde çalıştırılmak üzere Moritus’a sevkedildî. Bu iş gücü, Hint Okyanusu’nda faaliyet gösteren Fransız Doğu Hindistan Şirketi’nin ekonomik bakımdan güçlenip yayılmasını sağladı. 1735’te şirket tarafından Moritus’a vali tayin edilen Bertrand – François Mahe de Labourdonnais başşehir Port Louis’yi kurduğu gibi adanın tamamen sömürgeleş-tirilmesine çalıştı. Mozambik başta olmak üzere çevre bölgelerden getirttiği köleleri şeker Kamışı, kahve, pamuk ve baharat tarlalarında çalıştırdı. Ayrıca adada yol, su sarnıcı, hastahane, kışla, dükkân, değirmen ve tuğla ocakları açtırdı. Port Louis’yi bir liman haline getirdi. 1735′-te 1000 kişi civarında olan adanın nüfusu 1767’de 15.000’i köle olmak üzere 20.000’e ulaştı.
İngiltere-Fransa arasındaki Napolyon savaşları sırasında Hint Okyanusu’nda mevcut Fransız korsanlarının sığınak olarak kullandığı Moritus İngilizler tarafından kuşatıldı ve son Fransız valisi Charles Decaen 2 Aralık 1810’da adayı İngilizler’e teslim etti. Bu tarihte adada Mozambik ve Madagaskar asıllı, 60.000’i köle olan 75.000 kişi yaşıyordu. Ada 1814 Paris Antlaşması ile kesin biçimde İngilizler’in eline geçti. İngilizler, adanın ismini Hollandalılar tarafından verilen Moritus şekline çevirdikleri halde adadaki çok sayıda yer adı Fransızlar’ın kullandığı şekliyle korundu. 1833’te İngilizce resmî dil olarak kabul edildi. 1835’te köle ticareti yasaklanınca köleler serbest bırakıldı. Yerlerine beş yıllık çalışma izniyle Hintliler ve az miktarda Çinli getirildi. 1835-1907 yılları arasında Moritus’a gelen Hintli sayısı 450.000’i geçti. Ada nüfusunun üçte ikisini oluşturan Hintliler, daha önce burada yaşayan eski kölelerin kullandığı Fransızca ile Afrika dillerinin karışımı Kreol dilini kısmen benimsediler ve bu dile İngilizce ve Hintçe’den kelimeler aldılar. 1867’deki sıtma salgınında ada nüfusunun yarıdan fazlası telef oldu. Hindistan deniz yolu üzerinde önemli bir üs olan Moritus adası 1869’da Süveyş Kanalı’nın açılmasıyla birlikte Avrupalılar için önemini kaybetti. 1967’de yapılan referandumda Moritus’un İngiltere’den ayrılması kabul edildi; 12 Mart 1968’de bağımsız yeni bir devlet kuruldu. Yönetimde İngiltere modelinin esas alındığı Moritus Cumhuriyeti, İngiliz sömürgelerini bir arada tutan Commonvveatth’in ve Fransızca konuşan ülkeler birliğinin üyesidir.
- Mauritius / Moritus Ülkesi Başkenti, Nüfusu, Yüzölçümü
- Mauritius / Moritus Ülkesi, Ülkede İslamiyet
- Mauritius / Moritus Ülkesi Fiziki, Beşeri Coğrafya, Dini, Etnik Yapı
TDV İslâm Ansiklopedisi