Merginân. Özbekistan’ın Fergana idarî bölümünde şehir.
Siriderya nehrinin güneyindeki küçük ırmaklardan Mergilân-Say’ın kıyısında muhtemelen IX. yüzyılın sonlarında kurulmuştur; nüfusu 150.000’dir(2004). IV. (X.) yüzyılda Fergana havzasının Nesyâ es-süflâ (Aşağı Nesyâ) bölgesindeki en önemli şehirlerden biri olan Merginân (bugün Mergilân), aynı yüzyıl coğrafyacılarından Muhammed b. Ahrned el-Makdisî tarafından camisi çarşıdan uzak küçük bir şehir olarak tanıtılır. V. (XI.) yüzyıldan İtibaren önem kazanmaya başlayan Merginân ilk Sâmânî sikkelerinin basıldığı yer olarak bilinmektedir. Burada Doğu Karahanlı hükümdarlarından Tuğrul Karahan Mahmud ile oğlu Tuğrul Tegin Ömer de sikke bastırmıştır. VI. (XII.) yüzyılda yaşayan Abdülkerîm b. Muhammed es-Sem’ânîve VII. (XIII.) yüzyılda yaşayan Yâküt el-Ha-mevî de kendi dönemlerinde Merginân’ın Fergana havzasının en ünlü şehirlerinden biri olduğunu söylemektedir. Bâbürlü hanedanının kurucusu ve ilk hükümdarı Bâ-bür ise (1526-1530) Mergînân’ı Endican’ın güneybatısında ürünü bereketli, nar ve eriği fevkalâde güzel, avı ve kuşu bol bir şehir olarak tanıtır. Daha sonraki kaynaklarda Merginân’ın Mergilân imlâsıyla yazıldığı görülmekte ve bu değişikliğin bölgede oturan Tacikler’in üzerine Özbeklerin gelmesiyle ortaya çıktığı sanılmaktadır Merginân Moğollar’ın, Timurlular’ın, Şeybânî-ler’in, Hocalar’ın ve 1711 yılından itibaren Hokand Hanlığı’nın hâkimiyetinde kaldı; Hokand Hanlığı döneminde ipek ve pamuk üretimiyle meşhur oldu.
Buhara’da hüküm süren Mangit hanedanından Muzaffereddin Han (1860-1885) tahta çıktığında Ruslar’in teşvikiyle Merginân’ı Hokand Hanlığı’ndan aldı; ancak şehir daha sonra Ruslar tarafından herhangi bir direnişle karşılaşmadan işgal edildi.[Eylül 1875] Ruslar’ın kuklası Hokand Hanı Nasreddin’e karşı halkın han seçtiği Polat Bey isyan ettiğinde ayaklanmayı kanlı bir biçimde bastıran Rus kumandanı Skobelev [8 Şubat 1876] esir aldığı Polat Bey”i Merginân’da idam ettirdi. 1877’de Mergînân’ın yaklaşık 12 km. güneyine Yeni Mergilân şehri kuruldu ve 1907’den 1924’e kadar Skobelev adıyla anıldı. 188S ve 1898 isyanlarında önemli merkezlerden biri olan Merginân, bütün Türkistan’ı Rus istilâsından kurtarmak amacıyla başlatılan Basmacı Hareketi sırasında da öne çıktı ve Ruslar’la Ermeni-ler’den teşekkül eden Sovyet ordusu tarafından 7000 kişisi öldürüldükten sonra Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhu-riyeti’ne bağlandı (1918). 1924’te Mergl-nân şehri Mergilân ve Yeni Mergilân da Fergana adıyla Özbek Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti sınırları içinde kaldı; her ikisi de halen, 1991’de Sovyetler Birliği’nden bağımsızlığını kazanan Özbekistan’ın başlıca şehirlerindendir.
Ortaçağ’da el dokuması kumaşları ile şöhret kazanmış olan Merginân şehrî bugün de ipek sanayimden dolayı önem taşımaktadır. Ortaçağ’da Merginânî nis-besiyle anılan pek çok âlim ve özellikle Hanefî fakihi yetişmiştir. Bunlar arasında Burhâneddin el-Merginânî, Ali b. Ab-dülazîz el-Merginânî, Burhâneddin el-Buhâri, Nizâmeddin el-Merginânî, Zeynüd-din el-Merginânî ve Hasan b. Ali el-Mer-ginânî’nin adları zikredilebilir.
TDV İslam Ansiklopedisi