Miratul Usul - Molla Hüsrev Konusu, Özellikleri, Hakkında Bilgi

Mir’âtü’l-usûl. Molla Hüsrev’in (ö. 885/1480) fıkıh usulüne dair eseri.

Müellif, önce Mirkatü’l-vüşûl ilâ ‘il-mi’l-usûl adıyla oldukça muhtasar bir eser kaleme almış daha sonra anlaşılmasında güçlükler or­taya çıkınca bunu Mir’âtü’l-usûl fî şer­hi Mirkâü’l-vüşûl ismiyle şerhetmiştir. Bir mukaddime ile iki bölümden (maksad) meydana gelen eserin mukaddimesinde usûl-i fıkıh ve fıkıh tanımlarının ardından fıkıh usulünün konusu ve faydalan anla­tılmaktadır. Fıkhî hükümlerin delillerine tahsis edilen birinci bölüm dört ana başlı­ğa (rükün) ayrılmış ve sırasıyla kitap, sün­net, icmâ ve kıyasa yer verilmiştir. Kitap ve Sünnet arasında ortak olan konular ge­niş biçimde işlenmiş, önceki dinlere ait hükümlerin ve sahâbî kavlinin hüccet olu­şu bahisleri sünnet başlığının sonunda, istihsan delili kıyas konusunun içinde ve istishâb delili bu başlığın sonunda ele alın­mıştır. İkinci bölüm hükümlerle ilgili olup hüküm, hâkim, mahkum bih ve ehliyet meselesinin ayrıntılı biçimde incelendiği-mahkûm aleyh konularını ihtiva eden dört ana başlığa ayrılmıştır. Eserin hatimesin­de ictihad, özellikle ictihadda hata ve isa­bet meselesi tartışılmıştır. Molla Hüsrev Mir’âtü’l-uşûl’ün özelliklerini belirtirken, yararlandığı yirmi sekiz usul ve fürû ki­tabının adına işaret eden edebî bir üslûp kullanır. Gerek bu eserler gerekse fayda­landığı diğer kaynaklar Hasan Özket tara­fından hazırlanan yüksek lisans tezinde tesbit edilmiştir. Eserde müellif ele aldığı mesele­lerde kendi tercihini belirtirken karşı gö­rüşe ve delillerine de temas ederek bun­ları tartışır. Tartışma­larda naklî delillerden ziyade aklî delille­re yer verilmesi dikkat çekmektedir. Ve­ciz ve sade bir üslûpla yazılan Mir’âtü’l-uşûl Osmanlı medreselerinde ders kita­bı olarak okutulmuş ve defalarca basılmıştır.

Haşiyeleri. Mevlânâ Mehmed İzmîrî, Haşiye cald Mir’âti’l-usûl, Hâmid b. Mustafa el-Ko-nevî, Haşiye caJâ Mir’âti’l-uşûl, Tarsûsî Mehmed Efendi, Ha­şiye calâ Mir’âti’l-ûsûl, Abdürrez-zâk b. Mustafa el-Antâkî, Haşiye caJâ Mir’âti’l-uşûl, Hoca Musta­fa b. Abdullah el-Vidinî, Takrîrü’l-Mir’ât, Eyyûbîzâde Mustafa, Miftâhu’l-huşûl H-flt şerhı)Mjr’âti’l-uşûl, Ebû Saîd Hafîdü’n-Nisârî, Vesîîetü’l-vüşûl ilâ mesâ’ili’l-uşûl.

Mir’âtü’l-uşûl, Ahmed Hamdullah b. İsmail Hâmid Ankaravî tarafından Muhtasaru Mir’âti’l-uşûl adıyla ihtisar edil­miş eserin metni olan Mirkatü’ vüsûl’ü Osman b. Mustafa el-Gelibolî Teshîlü Mirkati’l-vüsûl ilâ ilmi’l-usûl ismiyle Türkçe’ye çevir­miştir.

TDV İslâm Ansiklopedisi