Misvakın, yetiştiği bölgelerde eski zamanlardan beri kullanıldığı bilinmekle birlikte İslâm’ın gelişiyle kullanımı dinî bir görev olarak yaygınlık ve süreklilik kazanmış, müslüman tıp ve botanik bilginleri de eserlerinde bu ağacın özelliklerine dair bilgilere yer vermişlerdir.
Dört Sünnî mezheple Ca’feriyye ve Zeydiyye’ye göre dişleri misvakla temizlemek sünnettir.[müstehap, mendup] Bazı kaynaklarda, Dâvûd ez-Zâhirive İshak b. Râhûye’ye göre misvak kullanmanın vacip (farz) olup İshak b. Râhûye’nin misvaksız kılınan namazın sahih olmayacağını söylediği, buna karşılık Dâvûd ez-Zâhiri’nin misvak kullanmamayı namazın geçerliliğine engel görmediği kaydedilirse de bu naklin doğru olmadığı anlaşılmaktadır. Nitekim Zâhirîler’den îbn Hazm da misvakın müstehap olduğunu belirtmektedir. Bir çok sahâbînin rivayet ettiği, “Eğer müminlere (ümmetime) zorluk çıkaracak olmasaydım her namazda misvak kullanmalarını emrederdim” mealindeki hadiste Resûlullah’ın kesin bir emir vermediği anlaşıldığından misvak kullanmak vacip değil sünnet kabul edilmiştir. Ancak ulemâ, Hz. Peygamber’in sürekli uygulaması ve ısrarlı tavsiyeleri sebebiyle misvakın vacip değilse de müekked bir sünnet sayıldığı hususunda ittifak etmiştir. Nitekim diğer bir rivayette bazı sahâbîlerin misvak kullanmadan Resûlullah’ın huzuruna çıktıkları ve onun kendilerine şöyle dediği kaydedilir: “Benim yanıma dişleriniz sararmış halde geliyorsunuz; misvak kullanın, eğer ümmetime zorluk çıkaracak olmasaydım her namazda abdest almalarını farz kıldığım gibi misvak kullanmalarını da farz kılardım.
Hz. Peygamber’in, “Misvak hakkında o kadar emir aldım ki bu konuda Kur’an’-da bir âyet ineceğini zannettim” sözü yanında on şeyin fıtrattan olduğunu belirttiği hadiste genellikle temizliğe dair olan bu hususlar arasında misvak kullanmayı da zikretmesi haya duygusu, güzel koku sürünme, evlilik ve misvak kullanmanın geçmiş peygamberlerin sünnetinden kabul edildiğini dile getirmesi Hz. Âişe’ye Resûlullah’ın eve geldiğinde ilk yaptığı işin ne olduğu sorulduğunda dişlerini misvakla temizlediğini söylemesi misvakın önemini vurgulayan diğer bazı hadislerdir. Yine kaynaklarda Resûl-i Ekrem’in hizmetini gören sahâbîler arasında misvakını taşıma ve onu kullanıma hazır tutma görevinin (sâhibü’s-sivâk) Abdullah b, Mes’ûd’a verildiği ve Resûlullah’ın ısrarlı tavsiyeleri sebebiyle sahâbîlerin yanlarında devamlı misvak bulundurdukları kaydedilir.
Misvakın bazı durumlarda kullanılması özellikle istenmiştir. Hz. Peygamber’in misvak kullanılarak kılınan namazın misvaksız yetmiş namazdan daha faziletli olduğunu belirtmesiyle her namaz kılındığında; “Eğer ümmetime zorluk çıkaracak olmasaydım her abdest alışlarında onlara misvakı emrederdim” rivayetine istinaden her abdest alındığında; onun geceleyin her uykudan uyanışında misvak kullandığına dair rivayetten hareketle uykudan uyanıldığında; “Ağızlarınız Kur’an yoludur, onları misvakla temizleyin” hadisi sebebiyle Kur’an okurken; misvakın ağzı temizleyici, Allah Teâlâ’yı hoşnut kılıcı olduğuna ve Cebrail’in her gelişinde misvakı tavsiye ettiğine dair hadis dolayısıyla ağzı kokutan yemek ve açlık gibi durumlar münasebetiyle misvak kullanmanın müekked sünnet olduğu belirtilmiştir.
Hadislerde geçen ifadelerden hareketle, abdest alırken misvak kullanmanın sünnet olduğu hususunda dört mezhep görüş birliğine varmakla birlikte Hanefîler, Mâlikîler ve bir görüşlerinde Şâfîîler bunu abdestin sünnetlerinden, Hanbelî-ler ve daha kuvvetli görüşlerinde Şâfiîler abdest dışında müstakil bir sünnet saymışlardır. Bunun sonucu olarak ilkine göre besmeleden sonra, diğerine göre besmeleden önce misvak kullanılır. Bazı âlimler ayrıca farz, vacip veya nafile her namazda misvakın sünnet olduğunu söylerken bir kısmı farz namazda kullanılmışsa ona tâbi sünnetlerde gerek olmadığını, bir kısmı abdest sırasında misvak kullanılması halinde namaz kılarken ayrıca gerekmediğini, bazıları da abdestle namaz arasına örfen uzun sayılabilecek bir zaman girmişse misvak kullanılabileceğini belirtmişlerdir.
Hz. Peygamber’in uygulamasını ve ilgili hadislerin mutlak ifadesini esas alan fukahanın çoğunluğuna göre misvak kullanmanın hükmü oruçlu kişi için de aynıdır. Buna karşılık bir rivayette Ahmed b. Han-bel, Şafiî ve diğer bazı âlimler öğleden yahut ikindiden sonra, İmam Mâlik ise ıslak şekilde misvak kullanmanın oruçlu için mekruh olduğunu söylemişlerdir.
Kâdî İyâz, Resûlullah’ın eve geldiğinde ilk yaptığı işin dişlerini misvakla temizlemek olduğuna dair hadisten Resûlullah’ın sıkça misvak kullandığını, gece ve gündüz birer defayla yetinmediğini, ayrıca onun uygulamalarından misvakı insanların toplu halde bulunduğu yerlerde değil evde kullanmak gerektiğinin anlaşıldığını belirtir. Ebû Şâme, avamdan bazı kişilerin camiye misvak getirip her namaz kılışta kullanmalarının hoş olmadığı yolundaki kanaatini desteklemek üzere bu yoruma yer vermektedir. Eğitim ve âdâbla ilgili eserlerde de bir yandan temizliğe özen gösterme çerçevesinde misvak kullanmanın önemine öte yandan kişinin topluluk içinde kürdanla dişlerini temizlemesinin uygun olmadığına dikkat çekilmiştir.
Fukaha, erâk ağacından yapılan misvakın kullanılmasını daha faziletli saymakla birlikte diğer bitki vb. şeylerden de diş temizleme araçları yapılabileceğini veya bazı hadislerde de geçtiği üzere parmakların bu amaçla kullanılabileceğini belirtmiştir.
- Misvak Nedir, Ağacı, Misvakın Tıbbi, Bilimsel Faydaları
- Misvak Nasıl Yapılır, Hazırlanır, Temizlenir,
TDV İslâm Ansiklopedisi