Muhammed Dâvud Han (1909-1978) Afganistan Cumhuriyeti’nin ilk devlet başkanı (1973-1978).
Nâdir Şah’ın üvey kardeşi Serdar Muhammed Azîz’in oğlu. Zahir Şah’in kuzeni ve kayınbiraderidir. Ülkesinde ve Fransa’da öğrenim gördükten sonra 1931’de orduya girerek 1947 yılına kadar çeşitli rütbelerde hizmet etti ve valilik yaptı. 1947’de savunma ve 1949-1950 yılfarında içişleri bakanı olarak hükümette yer aldı. 1953’te başbakanlığa getirildi ve bu görevde on yıl kaldı. Başbakanlığı sırasında kabul ettirdiği ilk beş yıllık kalkınma planıyla (1956-1961) alt yapı hizmetlerine ve sosyal modernleşme üzerine eğildi; özellikle kadınların özgürlük hareketlerini destekledi ve peçe-çarşafın kaldırılmasına ön ayak oldu. Orduya büyük önem vererek zorunlu askerlik uygulamasını başlattı. Bu arada İslâmî düşünceyi baskı altına alırken Marksist partilere özgürü tanıdı. Ancak bir süre sonra İzlediği sı ekonomik politikalar neticesinde baş gö teren sosyal çalkantıları bastırmak iç muhalefete karşı sert tedbirler uygulan ve hürriyetleri kısıtlama yoluna gitti. D politikada tarafsızlık göstermesine rağmen Pakistan’daki Peştunlar’ın yaşadı Kuzeybatı Serhat eyaleti Peştunistaı topraklarının Afganistan’a ait olduğun iddia etmesi yüzünden bu ülke ile aral; nnda anlaşmazlık çıktı. Takip ettiği akt politika sonucu Peştun milliyetçiliğini Afgan milliyetçiliği olarak algılanmasıı sağladığı gibi Peştunistan meselesini d Afganistan’ın milletlerararası mesele: haline getirip bu konuda Pakistan’ı de; tekleyen İngiltere ve Amerika’ya kar: Hindistan ve Sovyetler Birliği ile iş bidiğ ne yöneldi. 1954-1961 arasında Sovyetle Birliği ile askerî ağırlıklı birçok antlaşm imzaladı. Muhammed Dâvud Han”ın on yıllık başbakanlığı, Afgan Devleti’nin ge lişmesi ve ülkedeki dinî ve etnik topluluk Iarla münasebetleri açısından bir dönün noktası teşkil eder.
Peştunistan meselesi yüzünden Pakistan’la ilişkilerin iyice bozulup sınırın ka patılması Afganistan ekonomisi üzerind çok kötü bir etki yaptı. Bunun yanında Dâvud Han’ın, uygulamaya koyduğu ikine beş yıllık kalkınma planı ile 1963-1967 ülkedeki Sovyet nüfuzunun gittikçe art masına yol açması halkın tepkisini çekti buna bağlı olarak Zahir Şah onu başbakanlıktan azletti. Ancak Dâvud Han’ın iktidardan uzak kaldığı 1963-1973 yıllar arasında yaşanan ekonomik ve siyasî istikrarsızlık, 1971 -1972’de meydana gelen büyük kuraklık ve geleneksel kabile yapısının doğurduğu rekabet Afganistan’ı kaosa götürdü ve kişi başına düşen millî gelir itibariyle dünyanın en fakir on ülkesinden biri haline getirdi. Bunun üzerine Dâvud Han 17 Temmuz 1973’te, orduda etkinlik kazanmış Rus uzmanları ve Marksist subayların desteğiyle bir darbe yaparak tekrar yönetime hâkim oldu. Bu sırada İtalya’da bulunan Zahir Şah’ın ülkeye dönmesine izin verilmedi; 1964 anayasası yürürlükten kaldırılıp cumhuriyet ilân edildi. 1975’teyeni bir ekonomik program başlatan Dâvud Han, İran ve körfez ülkeleriyle ticarî ilişkilerini geliştirdi, Pakistan ile arasını düzeltti. Ancak bu arada muhalefet hareketlerini bastırıp peK çok kişiyi tutuklatarak diktatörlüğe yöneldi. 1977’de tek partili başkanlık sistemine geçti ve kendisini altı yıl için devlet başkanı seçtirdi. Bundan sonra bir taraftan Sovyetler’e karşı yavaş yavaş mesafeli davranmaya, bir taraftan da Batı dünyasına ve İslâm ülkelerine yakınlaşmaya başladı; ilk olarak İran, Mısır, Pakistan ve Suudi Arabistan’ı ziyaret etti. Fakat Sovyetler’Ie ilişkilerin geliştiği günlerde orduda sayıları artan Marksist subaylar kendisine karşı cephe aldı. Nihayet 27 Nisan 1978″de Afganistan Komünist Partisi’yle ortak hareket ederek kumandaları altındaki askerlerle başkanlık sarayını ele geçirip Dâvud Han’ı aile üyeleri ve yakın çalışma arkadaşlarıyla birlikte öldürdüler.
TDV İslâm Ansiklopedisi