Muhammed Mazi Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

Ebü’l-Azâim Seyyid Muhammed Mâzî b. Abdillâh Mahcûb b. Ahmed (1869-1937) Şâzeliyye tarikatının Azemiyye kolunun kurucusu Mısırlı mutasavvıf ve âlim.

27 Receb 1286’da [2 Kasım 1869] Mı­sır’ın Reşîd kasabasında doğdu. Ailesi ve hayatıyla ilgili bazı bilgiler, Kitâbü Uşû-H’l-vüşûl H’maciyyeti’r-Resûl adlı eserinin sonundaki otobiyografisinde yer al­maktadır. Buna göre soyu, Hz. Ali’nin oğ­lu Hasan”dan gelen ve Fas’ta ilk İslâm ha­nedanı İdrîsîler’i kuran İdrîs b. Abdullah’a dayanır; ayrıca anne tarafından Abdülkâdir-i Geylânî vasıtasıyla Hz. Hasan’a ulaşır. Mâzî nisbesi, Fas’taki Ayni-mâzî denen yere nisbetle Mâzî diye anı­lan büyük dedesinden gelmektedir. Ebü’l-Azâim lakabının ailenin diğer mensupları için de kullanılması bunun aileye verilen bir unvan olduğunu göstermektedir.

Muhammed Mâzî, Mısır’ın Garbiye vi­lâyetine bağlı Desûk yakınlarındaki Ma-halletüebûali kasabasında büyüdü ve ilk öğrenimini burada tamamladı. Daha son­ra babasının kendisi ve kardeşleri için özel olarak tuttuğu Ezher müderrislerinden Şeyh Abdurrahman Abdülgaffâr’dan fı­kıh, kelâm, nahiv ve hadis okudu. Nahiv alanında derinleşti. Kardeşi Ahmed Ezher’e girince babasına hizmet için onun yanında kaldı ve burada Şeyh Muham­med Kaffâs’tan kelâm ve dil, Şeyh Mu­hammed Hatîb’den fıkıh dersleri aldı. Ba­basının kütüphanesinden hikmet ve tıp ilimlerine dair eserler okudu. On dört ya­şına gelince Rifâî şeyhi Ganim el-Haş-şâb’a intisap etti; iki yıl sonra da Ezher’e girdi. Bu sırada mutasavvıfların soh­betlerine katıldı ve Şâzeliyye şeyhi Ha-seneyn el-Hisâfî”ye intisap etti. Ardın­dan eğitimini Kahire Dârülulûmu’nda sürdürdü, i 308’de (1890-91) buradan mezun oldu.

İlk olarak 1311 (1893) yılı başlarında Mİnyâ şehrinde bir okula öğretmen ta­yin edilen Muhammed Mâzî okul dersle­rinin yanı sıra halka Mâliki fıkhı, kelâm ve ahlâk dersleri verdi. Daha sonra Mısır’ın Şarkiye vilâyetiyle Asvan, Halfa ve Su­dan’ın Ümmüdermân (Omdurman).

kin, Hartum şehirlerinde görev yaptı. 1905’ten Ağustos 1915’e kadar Hartum Gordon Külliyesi’nde islâm hukuku ders­leri verdi. Mısır ve Sudan’da yaptığı soh­betler sırasında birçok kişi kendisine in­tisap etti.

Muhammed Mâzî, İngiltere’nin Sudan’­da gerçekleştirdiği idarî reformlara karşı çıktığı için 1915’te Minyâ bölgesine dön­meye mecbur edildi; bir yıl sonra da Kahire’ye yerleşmesine izin verildi. Kahire’-de tarikat faaliyetlerini sürdürürken baş­lattığı tecdid ve ihya hareketini, müridle-rinden Ali Abdurrahman el-Hüseynî’nin 1914-1923 yılları arasında yayımladığı es-SaMdefü’J-ebediyye dergisiyle 1925-1927 yıllarında çıkan el-Medînetü’l-münevvere dergisinde yazdığı yazılar ve müridleri vasıtasıyla çevreye yaymaya ça­lıştı. el-Medînetü’l-münevvere, el-Fâ-tih dergisiyle birleşerek el-Fâtih ve’î-Medînetü’l-münevvere adını almıştır.

Mısır’da İngiliz mevcudiyetine şiddetle karşı çıkan Muhammed Mâzî 1919 devri­mi sırasında iki defa tutuklandı. Türkiye’­de hilâfetin kaldırılmasının ardından bu konuyu görüşmek üzere 20 Mart 1924′-te Kahire’de düzenlenen toplantı sonun­da kurulan Cemâatü’l-hİlâfeti’l-İslâmiyye bi-vâdi’n-Nîl’in başına getirildi. Bu kurum ona, Kral Ahmed Fuâd’ın hilâfete adaylı­ğına karşı etkili bir muhalefet oluşturma imkânı verdiği gibi Mayıs 1926’da Kahire’de bir hilâfet kongresinin tertip edil­mesi ve Ahmed Fuâd’ın adaylığının niha­yete erdirilmesi çalışmaları için de önemli destek sağladı.

Muhammed Mâzî’nin kurduğu, Şâze­liyye tarikatının Azemiyye Azâyimiyye ko­lunun Mısır’da resmen kabulü Nisan 1933 tarihinde gerçekleşmiştir. İleri gelen mü-ridlerinden kardeşi Mahmûd Mâzî’nin kendisinden ayrılarak Mahmûdiyye- Aze­miyye adıyla yeni bir kol teşkil ettiği be­lirtilmektedir. 28 Receb 1356’da [4 Ekim 1937] Kahire’de vefat eden Muhammed Mâzî, Sultânü’l-Hanefî Camii’nin yanın­daki zaviyesine gömüldü. Daha sonra bu­raya Azemiyye tarikatının merkezi olarak kullanılan bir cami inşa edildi (1962). Ken­disinden sonra yerine geçen oğlu Ahmed’in(ö. 1970) kabri de onun yanında­dır.

Eserleri

1. Kitâbü Uşûli’l-vüşûl H-ma’iyyeti’r-Resûl. Mâliki mezhebine göre fıkıh me­seleleri ve tasavvuf konularının ele alın­dığı eserin cefr ile alâkalı olduğuna dair bilgi doğru değildir.

2. Şı-yâmü ehli’l-M.edîneti’l-münevvere. Ayrıca müellifin Neylü’î-hayrât bi-mülâzemeü’ş-şalavât isimli kitabıyla birlikte basılmıştır.

3. Ed’iyetü menâsiki’î-hac vel-‘umre ve’z-ziyâre.

4. Taîşîlü’n-neş’&ti’ş-şâ-niye: Bahşün tohîîliyyün ani’l-ba.csi ba’de’l-mevt. Biri tarihsiz olmak üzere Kahire’de üç baskısı gerçekleştirilmiştir (1973, 1978).

5. Kitâbü Şarâbi’l-ervâh min fazli’l-Fettâh. Daha çoktasavvufî hikmetlerin derlendiği eser kardeşi Mah­mûd Mâzî’nin kendisinden duyduklarını kaydetmesiyle meydana gelmiştir. İlk de­fa Kitâbü Uşûli’l-vüşûl li-maciyyeti’r-fiesûi’ün kenarında basılan eserin daha sonra müstakil baskısı yapılmıştır.

Müellifin yayımlanan diğer eserleri de şunlardır: eş-Şi/cP min marazi’t-tefrikc, Risaletü’l-cAzâ*im, M.ecâricü’l-mukarrebîn, Müzekkiretü’l-mürşidîn ve’l-müster şidîn, en-Nûrü’l-mübîn li ”ulûmi’l-ya.kîn Esâsü’t-turuk, el-İsrâ, Mevâcfd rabbâniyye Mat baatü’l-Medîneti’l-münevverel. Son ese cefrle ilgili olup müellifin bu konuda di ger bazı çalışmaları da vardır. Aslı ailesinin elinde buluna mektuplarının mikrofilmleri ve transkriç siyonunu içeren küçük bir koleksiyonu Lc iden Üniversitesi Kütüphanesi’ndedir. At dülmün’im Muhammed Şakraf’ın Mı hammed Mâzî’nin eserleri arasında sa; dığı Vesâ’ilü izhâri’l-hak kardeşi Ahme Mâzî’ye aittir. İlk defa diğer kardeşi Ma! mûd tarafından Kahire’de yayımlans eseri (1914) oğlu Ahmed ikinci baskısı da yanlışlıkla babasına nisbet etmiştir.

A. Muhammed Şakraf, el-İmâm Mu­hammed Mâzî Ebül-‘Azâim: Hayâtü-hû cihâdühû âşârühû adıyla kapsamlı bir çalışma yapmıştır. Bu­rada birçok dokümanın metni, şiirlerinin değerlendirilmesi, tevhid ve insân-ı kâ­mil anlayışı ile eserlerinin özetleri yer al­maktadır. Ayrıca Min Cevâmfi’l-kelim, el-Vicdâniyyat, Dî­vân, et-Tarikatü’l-‘Azemiyye gibi eserler Muham­med Mâzî’nin hayatı ve tarikatı için önem­li bilgiler içermektedir.

TDV İslâm Ansiklopedisi

Daha yeni Daha eski