Muhammed Şâkir (1866-1939) Mısırlı âlim.
Şevval 1282’de (Mart 1866) Aşağı Mısır’da Circâ’da doğdu. Ticaretle uğraşan babası Seyyid Ahmed b. Abdülkadir, Hz. Hüseyin’in soyundandır. Muhammed Şâ-kir, Kur’ân-ı Kerîm’i ezberledikten sonra 1879’da Kahire’ye gitti ve Ezher’e kaydoldu. Burada Ahmed Ebû Hutve. Hasan et-Tavîl ve Muhammed el-Mağribî gibi hocalardan ders aldı. Öğrenimini tamamlayınca 1890’da Mısır müftüsü Mehdî el-Abbâsî tarafından dârüliftâ kâtipliğine getirildi. 1894’te Kalyûbiye Şeriat Mahkemesi’ne nâib tayin edildi. Ezher’de âlimiyye diplomasını aldıktan sonra Sudan’a kâdılkudât olarak gönderildi (1900). Sudan’da şer’î mahkemeler yönetmeliğini, ayrıca çeşitli kanun ve lâyiha taslakları hazırladı, tedris ve irşadla meşgul oldu. Gözünden rahatsızlanması üzerine tedavi için Mısır’a gitti ve Nisan 1904’te yeni kurulan Ma’hedü ulemâi’l-İskenderiyye’ye yönetici tayin edildi. Burada müfredat programı ve eğitim şartlarının değiştirilmesine yönelik başlattığı ıslah çalışmalarında Ezher ulemâsından Abdullah Dirâz, Abdülmecid eş-Şâzelî, Abdülhâdî Mahlûf ve İbrahim el-Cibâlî’nin yardımını gördü. 1909’da Ezher’e vekil tayin edildi. 1911′-de Ezher’in organizasyonunda önemli değişiklikler yapan kanun yürürlüğe girdi. Bu değişiklikler arasında Ezher’deki eğitimin kademeli hale getirilmesi, kendisinin de üyesi olduğu Hey’etü kibâri’l-ulemâ’nın kuruluşu ve Medresetü’I-kazâ’nın Ezher şeyhinin kontrolü altına girmesi zikredilebilir. 1913’te emekliye ayrıldıktan sonra siyasetle ilgilendi. 1919’da İngiliz karşıtı halk hareketine destek vererek Ezher ulemâsının, öğrencilerin ve din enstitülerinin bu harekette yer alması için çalıştı. Çeşitli gazete ve dergilerde siyasî içerikli yazılar kaleme aldı. 1931’de felç geçirdi. 1 Cemâziyelevvel 1358’de [19 Haziran 1939] Kahire’de vefat etti. Muhammed Şâkir’in yedi çocuğundan Ahmed Muhammed Şâkir ve Mahmûd Muhammed Şâkir Mısır’ın önde gelen edip ve âlimierindendir.
Muhammed Şâkir, 1920’li yıllarda Kur-‘ân-ı Kerîm’in tercümesi hususunda takındığı katı tutumla gündeme gelmiştir. İngiliz asıllı mühtedi Marmaduke Muhammed Pickthall’in Kur’an’i İngilizce’ye çevirme projesi hakkında Ezher ulemâsının fikrinin alınması dolayısıyla meydana gelen tartışmalar sırasında kaleme aldığı çeşitli makaleleri eJ-Kavlü’l-fasl fî tercemeti’l-Kur’ûnil-Kerîm ile’l-luğâti’l-a’cemiyye adıyla kitap haline getirmiştir. Muhammed Şâkir bu eserinde tercüme için birçok şart öne sürmüş ve neticede bunların Kur’ân-i Kerîm için yerine getirilemeyeceğini, bu sebeple Kur’an’ın başka dillere tercümesinin mümkün olmadığını söylemiştir.
Eserleri
1. el-îzâh li-metni’I-îsâğücî.
2. ed-Dürûsü evveliyye. Ezher’de okutulmak üzere hazırlanan ve akaid, siyer, ahlâk konularını içine alan bir ders kitabıdır.
3. Hulâşatü’l-imlâ’.
4. eş-Şerhu’t-tafşîlî îi-müzekki-reti’l-ittifâki’l-İngiUzî el-Mışrî. Muhammed Şâkir el-Ehrâm ve Muktetaî gibi gazete ve dergilerde birçok makale yazmıştır.
5. Mine’l-Hi-mâye ile’s-siyâde: Fe’î-Kelimetü’î-ân li-Mışr.
6. el-Kavlü’l-fasl fî tercemeti’l-Kur’âni’l-Kerîm ile’î-lu-ğâü’l-cfcemiyye. Eserin bir bölümü, T. W. Arnold tarafından “On the Translation of the Koran İnto Foreign Languages” başlığıyla İngilizce’ye tercüme edilmiştir.
TDV İslâm Ansiklopedisi