Ebü’l-Hüseyn Abdülmelik b. Muhammed eş-Şîrâzî Ortaçağ matematikçisi ve astronomi bilgini. Hayatı hakkında yeterli bilgi bulunmamakta, 550’de (1155) ve nisbesine göre de muhtemelen Siraz’da doğup 600’den (1204) önce öldüğü sanılmaktadır. Şîrâzî, daha çok Helenistik Grek matematikçilerinin kitapları üzerinde çalışmış ve onları özetleyerek Arapça’ya çevirmiştir. Ele geçen tek eseri. Taşaf-fuhu’I-mahrûtât (koni kesilmeleri), m.ö. III. yüzyılın ikinci yarısında yaşayan, elips ve hiperbol kelimelerini ilk defa ilim dilinde kullanan, İskenderiye ekolünün ünlü geometri bilgini Pergeli (Antalya civarındaki Pergaeus) Apollonius’un Könika (koniler) adlı eserinden yaptığı özlü kısaltmadır. Şîrâzî Taşaffuhu’I-mahrûtât’ı, kendinden önce Könika üzerinde geniş bir inceleme yapmış olan Hilâl b. Ebû Hilâl el-Hımsî (ö 270/883-84) ile Sabit b. Kurrenin (ö. 288/901) cîlmü eşkâli kutu’il-mahrûtât adlı eserlerinden faydalanarak kaleme almıştır. Eser, Latince’ye de tercüme edilerek 1669 yılında Kİlan’da (Kiel) basılmıştır. Abdülmelik eş-Şîrâzî”nin bundan başka, Batlamyus’un (Ptolemaeus) ünlü Almagestını de Arapça olarak özetlediği bilinmektedir. Ancak bu eser ele geçmemiş olup Kutbüddin eş-Şîrâzi (ö. 710/1311) tarafından, ondan faydalanılarak Farsça’ya yapıları ve Dürretü’t-tâc fi’ğurreti’d-dîbâc adlı eserinin bir bölümünü teşkil eden Almagest tercümesi vasıtasıyla tanınmaktadır.
Bugün sadece yarısı mevcut olan Kanika’nın, Şîrâzî’nin Taşafiuhu’i-mahtât’ı ile diğer müslüman matematikçilerin eserin aslından yaptıkları tercümelerle tamamlanabilmiş olması, bu eserlerin ilim tarihi açısından taşıdıkları önemi artırmaktadır. Taşaffuhu.’l-mahrûtât’ın yazma nüshaları, Topkapı Sarayı Müzesi , Süleymaniye, Nuruosmaniye (nr. 2972), Lelden Üniversitesi ve Oxford Bodlelan kütüphanelerinde bulunmaktadır.
Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi