İslâmiyet’in Afganistan’a ulaşması Halife Hz. Osman veya Muâviye devrinde. Basra valisinin Abdurrahman b. Semüre’yi bölgeye göndermesiyle başladı. Araplar’ın bu memlekette uzun zaman kalmamalarına rağmen İslâmiyet hızla yayılmaya devam etti. Bundan sonra Afganistan’da herhangi büyük bir kuvvetin hâkimiyet kuramadığı, halkın “Şah” unvanı verilen kabile reisleri tarafından idare edildiği görülmektedir. Bu durum İran’da kurulan Sâmânî Devleti’nin IX. yüzyılın ikinci yarısında Afganistan’ın büyük bir kısmını işgal etmesine kadar devam etti. X. yüzyılın sonlarına doğru Sâmânî Devleti’nin zayıflaması üzerine ordunun büyük kısmını teşkil eden Türkler, Sebük Tegin önderliğinde. Gazne şehri merkez olmak üzere Gazneli Devleti’ni kurdular. Bilhassa Gazneli Mahmud zamanında (998-1030) müslüman Türk unsur Afganistan’a iyice yerleşti. Afganistan’daki Gazneli hâkimiyeti. Sultan Mesud’un (1030-1041) 1040’ta Selcuklular’a yenilmesiyle son buldu. Bunlardan sonra başlayan Selçuklu hâkimiyeti, ülkenin güneydoğusundan Hindistan’a doğru uzanan sahada yer alan Gurlular tarafından zaman zaman tehdit edilmekle beraber, XII. yüzyılın ortasına kadar devam etti. Son Selçuklu Hükümdarı Suttan Sencer’in ölümünden (552/1157) sonra Gurlular Afganistan’ı kontrolleri altına almışlarsa da XII. yüzyılın sonlarına doğru Hârizmşahlar’a terketmek zorunda kaldılar. Gur Devleti’nin parçalanmasından sonra Afganistan Hârizmşah Sultanı Alâeddin Muhammed tarafından işgal edildi. Alâeddin’in annesi Türkân Hatun yönetimindeki Hârizmşahlar bu devirde altın çağlarını yaşadılar; topraklarını doğuda Türkistan’a, batıda İrak’a kadar genişlettiler. Kısa bir süre sonra Moğollar bölgeyi istilâ ederek (1220) ülkeyi yüz elli yıl kadar ellerinde tuttular. Moğollar Timur tarafından yıkıldıktan sonra onun torunlarından Bâbür (1483-1530), Afganistan’da uzun zaman devam edecek yeni bir devlet kurmayı başardı. Bâbür’ün kurduğu devletin sınırları Hindistan içlerine kadar genişlemekle beraber devletin ağırlığını zamanla Hindistan’a kaydırması, kuzeyden Özbekler’in, kuzeybatıdan da Safevîler’in saldırmalarına ve ülkede huzursuzlukların baş göstermesine yol açtı: nitekim bu huzursuzluklar sebebiyle Afgan kabilelerinden Yusuf-zaylar güneye göç ederek Peşâver vadisine yerleştiler. Bunu. XVII. yüzyılın ortalarına doğru Abdâlî ve Galzay adlarını almış olan Halaçlar’ın dağlık bölgelerden inerek Kandehar ve Zemindâver’in daha verimli olan bölgeleri ile Tarnak ve Argandâb vadilerine yayılmaları takip etti. Bâbürlüler’de görülen zaafın XVIII. yüzyıl başlarında giderek artması, özellikle İranlılar ile Bâbürlüler arasında sık sık el değiştiren Batı Afganistan’da kuvvetli kabilelerin daha bağımsız davranmalarına sebep oldu. Öte yandan kabileler arasındaki rekabet, Galzaylar’ın Bâbürlüler’i. Abdâlîler’in de Safevîler’i desteklemeleriyle düşmanlık haline dönüşünce, Galzaylar’ın tam manasıyla müstakil hareket etmeye başlamaları üzerine Abdâlîler de Herat’a hâkim oldular. 1709’da Vaiz Han’ın Kandehar’daki İran valisi Gurgın Han’a karşı giriştiği ayaklanma. Afganistan’da millî bir devletin uyanışının başlangıcı oldu. Bu olaydan cesaret alan Heratlılar da İranlılar’a karşı ayaklanarak bölgelerinde bağımsız bir yönetim kurmayı başardılar. Ancak başlangıçtaki bu hareketlerin başarısı uzun sürmedi. Nâdir Şah Kandehar ve Herat’ı tekrar ele geçirerek bütün Afganistan’ı yönetimi altına aldı (1738).
- Afganistan Tarihi -Mücahitleri, Gurupları-
- Afganistan Tarihi -Sovyet İşgali ve Sonrası-
- Afganistan Tarihi -Milli Afgan Devleti Dönemi-
- Afganistan Tarihi -İslamiyet’ten Önceki Devir-
- Afganistan -Eğitim ve Öğretim-
- Afganistan -Edebiyat ve Sanat-
- Afganistan Din, Dini Yapı
- Afganistan Dil, Konuşulan Diller
- Afganistan Beşeri, Etnik Yapı
- Afganistan Fiziki Coğrafyası
- Afganistan Başkenti, Şehirleri, Yüzölçümü
Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi