Sovyetler Birliği fiilen Afganistan’a askerî müdahalede bulunmadan önce, Sovyet yanlısı yönetimle mücadele etmek için teşkilâtlanmaya başlayan müslüman halkın bir kısmını bünyesinde toplayan ilk mücahid grupları, Gülbeddin Hikmetyar’ın liderliğindeki Hizb-i İslâmî ile Burhâned-din Rabbânrnin liderliğindeki Cem’iyyet-i İslâmrdir. İşgal öncesinde yönetime karşı mücadele veren mücahidler, işgalden sonra hem Sovyet işgal güçleriyle hem de işgalcilerin desteğindeki gayri İslâmî komünist yönetimle savaşmak zorunda kaldılar. Afgan halkı ülkede uygulanan politika ve şiddet eylemlerine karşı mücahidlerin yanında yer alarak onlarla birlikte savaşmaya başladı. Çeşitli şekilde teşkilâtlanan mücahidlerle halk, komünist yönetim ve işgal güçlerinin baskı ve zulmü karşısında ülkelerinden hicret ederek Pakistan ve İran’daki göçmen kamplarında zor şartlar altında hayatlarını sürdürmeye ve bağımsızlık için mücadele vermeye çalıştılar.
1978 yılından sonra askerî müdahaleye ve rejime karşı Afgan halkını teşkilâtlandıran çok sayıda grup kuruldu. Bunların en önemlileri şu anda Afgan Mücahidleri İslâm İttihadı (İttihâd-i İslâmî-i Afgan Mücâhidîn) adlı birliği oluşturan yedi teşkilâttır ve bunların ikisi dışında kalanlar 1978 yılından sonra kurulmuştur.
Hizb-i İslâmî. İşgalden önce kurulan ilk mücahid grubudur, liderliğini Gülbeddin Hikmetyar’ın yaptığı, ülkedeki gençlerin büyük bölümünü bünyesinde toplamış bulunan bu teşkilât, mücahid gruplarının en güçlüsü kabul edilmektedir. Yaklaşık olarak kırk beş bin kişilik organize mücahid gücüne sahip bulunan Hizb-i İslâmî, bilhassa Paktiya, Kandehar, Logar. Gazne, Kunar, Nengrehar. Kunduz, Samangan, Mezânşerif ve Kabil eyaletlerinde etkili olmaktadır.
Cem’iyyet-i İslâmî. İşgalden önce kurulan ikinci teşkilâttır. Hizb-i İslâmi’den sonra en güçlü durumda bulunan bu grubun liderliğini tanınmış ilim adamlarından Prof. Burhâneddin Rabbânî yapmaktadır Ülkenin her yerinde etkinliği olan Cem’iyyet-İ İslâmî yirmi beş bin kadar mücahide ve ayrıca altmış beş bin kişilik savaşçı bir güce sahip bulunmaktadır. Bedahşan, Tohar ve Herat eyaletlerinde daha güçlüdür.
İttihâd-ı İslâm-ı Afganistan. İşgalden sonra. 1982’de Babrak Karmal’ın hapisten çıkardığı Prof. Abdürresul Seyyaf tarafından kuruldu. Kabil ve Paktiya eyaletlerinde daha faaldir ve gücü liderinin kişiliğinden gelmektedir. Az sayıda mücahidi bulunmasına rağmen gruplar arasında önemli bir yere sahiptir.
Hareket-i İnkılâb-ı İslâmî. Mevlevî Muhammed Nebi’nin liderliğini yaptığı bu teşkilât, ılımlı karakteriyle tanınmaktadır. Afganistan’ın daha çok güney ve doğu eyaletlerinde etkilidir ve savaşçı gücü on bin kişi kadardır.
Hizb-i İslâmî. Hikmetyarın liderliğindeki Hizb-i İslâmrden bazı görüş farklılıkları sebebiyle ayrılan Yûnus Hâlis’in kurduğu bu ikinci Hizb-i İslâmî teşkilâtı beş bin kadar mücahide sahip olup Nengrehar, Kabil ve Paktiya eyaletlerinde etkilidir.
Me’haz-ı Mill-i İslâmî. 1978’den sonra kurulan en önemli mücahid grubudur ve on bin kadar savaşçıya sahiptir. Lideri, halk arasında itibarlı bir yeri bulunan Geylânî ailesinden Seyyid Ahmed-i Geylânrdir. Abdülkâdir-i Geylâni’nin torunlarından olan Ahmed-i Geylâni’nin güçlü bir tarikat ailesinden gelmesi, teşkilâtın halk arasındaki nüfuzunu arttırmaktadır.
Cephe-i Necât-ı Millî.Sibgatullah Müceddid’nin liderliğindeki bu grup ılımlı karakterde olup on bin kişilik bir savaşçı gücüne sahiptir. Müceddidî bir süre Libya’da kalmış, Libya’nın yardımı ile Danimarka’da bir İslâm merkezi açarak başkanlığını yapmıştır. İşgalden sonra da Pakistan’a dönüp cihada katılmıştır.
Yukarıdaki yedi teşekkül Sünnî müslümanlara ait olup ayrıca, ülkedeki müslüman nüfus içerisinde azımsanmayacak bir nisbeti temsil eden Şiî müslümanlann da Sovyet işgaline ve yönetime karşı mücadele vermek üzere teşkil ettikleri çeşitli gruplar bulunmaktadır. Özellikle Afganistan’ın orta kesimlerinde yaşayan Şiîler’in Seyyid Ali Behişirnin liderliğindeki Sûrâyı İttifâk-ı İslâmî ve Şeyh Âsaf Muhsinfnin liderliğindeki Hareket-i İnkılâbı İslâmî adlarını taşıyanlar önemlidir ve bunlar Peşâver’deki mücahid gruplarıyla birlikte hareket etmektedirler. Bu ikisinden başka iran’la yakın münasebeti olan Şarman-ı Nasr teşkilâtı da önemlidir.
Çeşitli gruplara dağılmış olan Afgan mücahidleri. işgalcilere ve komünist yönetime karşı daha etkili mücadele vermek için. 1982 yılında bütün teşekküllerin gayretiyle Afgan Mücahidleri İslâm İttihadı adıyla bir birlik oluşturdular. Fakat bu teşekküller kendi gruplarının feshine yanaşmadıkları için birlik kısa zaman sonra dağılmak zorunda kaldı. 1985 yılında ikinci bir anlaşma ile yine aynı adı taşıyan yeni bir birlik kuruldu ve başına ilk başkan olarak Ab-dürresul Seyyafın yardımcısı Ahmed Şah getirildi. Varılan anlaşmaya göre başkanlığa, üç aylık sürelerle dönüşümlü olarak yedi mücahid grubunun temsilcileri geleceklerdi. Sovyet işgal birliklerine ve onların desteğiyle ayakta duran yönetime karşı mücadele veren yedi mücahid grubun birleşerek ortak hareket etmeleri, güçlerini arttırdığı gibi faaliyetlerin koordineli yürütülmesine de yardımcı oldu. Muhammed Necîbullah’ın uzlaşma tekliflerini reddeden Afgan Mücahitleri İslâm İttihadı. Sovyet birliklerinin Cenevre Antlaşması uyarınca 15 Mayıs 1988’de Afganistan’dan çekilmeye başlamalarından sonra Haziran 1988’de sürgünde bir hükümet kurup başkanlığına Ahmed Şah’ı getirdi.
15 Şubat 1989da Sovyet birliklerinin Afganistan’dan tamamen çekilmeleri üzerine ortaya çıkan yeni durumu görüşmek amacıyla, Tahran yanlısı Şiî mücahid grupların katılmamalarına rağmen Sünnî mücahid teşkilâtların iştirakiyle Afgan Mücahidleri Danışma Meclisi Pakistan’ın Ravalpindi şehrinde toplandı. Şûra adı verilen bu meclis takip edilecek yeni stratejileri belirledi ve bütün grupların temsil edildikleri bir mücahid hükümeti kurdu. Şûra, devlet başkanlığına Sibgatullah Müceddidryi. başbakanlığa Abdürresul Seyyaf ı ve dış işleri bakanlığına da Gülbeddin Hikmetyar’ı getirdi. Mücahidlerin kurdukları bu hükümeti Suudi Arabistan. Sudan ve Bahreyn tanıdı. Hikmetyar, XVIII. İslâm Ülkeleri Dış İşleri Bakanları Konferansı’nda 13-14 Mart, I989 Riyad, mücahid hükümetini temsil etti.
- Afganistan Tarihi -Sovyet İşgali ve Sonrası-
- Afganistan Tarihi -Milli Afgan Devleti Dönemi-
- Afganistan Tarihi -İslami Devir-
- Afganistan Tarihi -İslamiyet’ten Önceki Devir-
- Afganistan -Eğitim ve Öğretim-
- Afganistan -Edebiyat ve Sanat-
- Afganistan Din, Dini Yapı
- Afganistan Dil, Konuşulan Diller
- Afganistan Beşeri, Etnik Yapı
- Afganistan Fiziki Coğrafyası
- Afganistan Başkenti, Şehirleri, Yüzölçümü
Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi