Güney Afrika Cumhuriyeti ile Namibia’nın dışında katan bütün Afrika ülkelerinin üye bulundukları milletlerarası bir teşkilât. Afrika Birliği Teşkilâtı (İng. Organization of African Unity; Fr. l’Organization de i’Unîte africaine) Adisababa Konferansı [Mayıs 1963] sonunda bağımsız otuz Afrika ülkesi tarafından kurulmuştur. Amacı Afrikalılar arasında dayanışmayı ve birliği güçlendirmek, iş birliğini geliştirmek, ülkelerin bağımsızlıklarını, toprak bütünlüklerini ve hâkimiyetlerini savunmak, sömürgeciliğin her çeşidini yok etmek. ırkçılığa ve kıyıma karşı mücadele vermek, insanların refah seviyelerini yükseltmek ve Birleşmiş Milletler kuruluş yasasına uygun olarak milletlerarası iş birliğini geliştirmektir. II. Dünya Savaşı’ndan sonra sömürgeciliğin tasfiyesi ile milletlerarası politika sahnesine çıkan genç devletlerin karşı karşıya bulunduktan benzer problemler ve ortak tarihî geçmiş, bu devletler arasında iş birliği ve dayanışmanın geliştirilmesini mecburi hale getirmiştir. Bu sebeple siyasî ve iktisadî politika alanında etkili olabilmek için çok sayıda mahallî teşkilât kurulmuştur. Afrika Birliği Teşkilâtı kurulmadan önce Afrikalılar arasında birliği ve dayanışmayı arttırmak amacıyla 19S8’de Gana-Gine Birliği, 1960’ta Gana-Gine-Mali Birliği. 1961’de Afrika Devletleri ve Madagaskar Birliği, Kazablanka devletler grubu, yine 1961 “de Monrovia devletler grubu gibi daha dar kapsamlı bazı teşkilâtlar kurulmuşsa da bunlar Afrika Birliği Teşkilâtfnın oluşmasıyla fonksiyonlarını kaybettiği için dağılmışlardır.
Habeşistan İmparatoru Hâile Selâsiye’nin gayretleri ile 22-25 Mayıs 1963’te Adisababa’da bir araya gelen otuz iki bağımsız Afrika ülkesinin devlet veya hükümet başkanları Afrika Birliği Teşkilâtı için kuruluş kararı aldılar ve Togo ile Fas’ın dışındaki bütün ülke temsilcileri teşkilâtın kuruluş yasasını İmzaladılar. Bu yasada üye devletlerin eşitliği, birbirlerinin iç işlerine karışmamaları ve toprak bütünlüklerine saygı duymaları teşkilâtın temel prensipleri olarak belirlenmiştir. Afrika kıtasında yer alan bütün bağımsız devletlerin teşkilâta üye olma haklan bulunmaktadır.
Teşkilâtın Başlıca Organları.
1- Devlet ve Hükümet Başkanları Kongresi. Üye ülkelerin devlet veya hükümet başkanlarından oluşan teşkilâtın en yüksek karar organıdır. Üye devletler arasındaki politikaları düzenlemek için yılda bir defa toplanır. Her üye eşit hakka sahip olup kararlar üçte iki çoğunlukla alınır. Teşkilâtın başkanı üyeler arasından bir yıl için seçilir.
2- Bakanlar Konseyi. Üye devletlerin dış işleri veya diğer bakanlarından oluşur. Normal zamanlarda yılda iki defa toplanır. Devlet ve Hükümet Başkanları Kongresi ile ilgili hazırlıktan yürütür.
3- Genel Sekreterlik. Teşkilâtın devamlı organı olup merkezi Adisababa’dadır. Üye ülkeler arasında imzalanan anlaşmaların ve teşkilât yasasının uygulanmasına yardımcı olur; bütçenin.
özel ve yıllık raporların hazırlanmasını sağlar. Genel sekreter. Devlet ve Hükümet Başkanları Kongresi tarafından seçilir.
4- Hakemlik, Uzlaştırma ve Arabuluculuk Komisyonu. 1964 yılında üye ülkeler arasındaki meseleleri barışçı yollarla çözmek İçin Devlet ve Hükümet Başkanları Kongresi’nin seçtiği yirmi bir üyeden oluşturulmuştur. Bir başkanı ve iki başkan yardımcısı vardır. Bu organların dışında teşkilâtın ekonomik ve sosyal işler; eğitim, kültür, bilim ve sağlık; savunma ile çalışma olmak üzere dört özel komisyonu, aynca bağımsızlık hareketlerini desteklemek ve koordine etmek için bir komitesi (African Liberation Commitîee) bulunmaktadır.
Afrika Birliği Teşkilâtı, üye ülkeler arasındaki anlaşmazlıklann çözümü için yaptığı ara buluculuk çalışmalarının bir kısmında başarılı olmuştur. Genellikle devletler arasındaki çatışmaların sınır-iandınlması konusunda başarı kazandı. Bilhassa Gine-Yukarı Volta. Gana-Ridişi. Sahili ve Fas-Cezayir sınır anlaşmazlıklarının çözüme bağlanmasında, ayrıca Kenya-Somali ve Somali-Habeşistan sınır çatışmalarının durdurulmasında önemli rol oynadı. Bunlardan başka sömürgecilikle mücadele ve Güney Afrika, Rodezya, Portekiz yönetimleriyle ilişkiler üzerine ülke politikalarının koordine edilmesinde başarı sağladı. Fakat Nijerya’da 1968-1970 yıllan arasında meydana gelen iç karışıklıkları durdurma ve Afrika’da siyasî birlik sağlama konularında başarılı olamadı. Arap-İsrail Savaşı, Angola ve Bat Sahra gibi konular üyeler arasında görüş ayrılıklarına ve ciddi gerilimlere sebep oldu. Güney Afrika Cumhuriyeti’ndeki beyaz azınlık yönetiminin uyguladığı ırkçı politikaya karşı ortak bir politika oluşturarak yönetimle mücadele edenlere destek sağladı. Bugün Birleşmiş Milletler’de kurduğu Afrika grubu ile milletlerarası politika alanında etkinliğini sürdürmektedir.
Afrika Birliği Teşkilâtfnın kuruluşunda en aktif rolü Afrika”daki İslâm ülkeleri oynamışlardır. Teşkilâta üye olan Afrikalı İslâm ülkelerinin hepsi, aynı zamanda İslâm Konferansı Teşkilâtı’nm, ayrıca Kuzey Afrika’daki İslâm ülkeleri Arap Birliği’nin üyesidirler. Müslüman ülkeler, Afrika Birliği Teşkilâtfnın İslâm Konferansı Teşkilâtı ve Arap Birliği ile olan münasebetlerinde de etkilidirler.
Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi